2014 yılının çevre bilançosu (1)

Gezegen üzerinde kalkınmak, büyümek, daha çok üretmek ve haliyle daha çok tüketmek adına insanlığın gerçekleştirdiği çevresel felaketler, bizi giderek hiç bilmediğimiz bir kaosa sürüklüyor. 2014 yine gezegeni kirlettiğimiz, buzulları erittiğimiz, kömürün karasında boğulduğumuz, şiddeti giderek artan afetlere ve dünyayı en az kirleten yoksulların felaketlerden en çok zarar görenler olduğuna şahitlik ettiğimiz, karbon emisyonlarını şaha kaldırıp gezegeni ısıttıkça ısıttığımız, ormansızlaşmaya devam edip nehirleri kuruttuğumuz, nükleerin insanlığı nasıl bir kıyamete sürüklediğini anlata anlata bitiremediğimiz, dünyayı giderek kel, kuru, çorak bir düzlüğe çevirme azmimizi dizginleyemediğimiz bir yıl oldu.

Türkiye açısından neler oldu diye bakacak olursak, yaklaşık 1400 civarında çevre, kent ve yargı haberinden 2014’ün çevre karnesini çıkarmaya çalıştım. Genel olarak, pek çok enerji, inşaat ve altyapı projesinin ÇED raporlarından ve yargı süreçlerinden kaçırılmaya çalışıldığı, tüm koruma statüleri iğdiş edilerek koruma altındaki alanların talanın hizmetine sunulduğu, plansız programsız denetimsiz inşaat, altyapı ve enerji projelerine girişildiği, kentsel dönüşüm adı altında şehirlerin iktidarın işine geldiği gibi yeniden dizayn edildiği, yaşam savunucularının her türlü şiddete maruz kaldığı, otoban kenarlarına, kaldırımlara çiçek dikilmesinin yine çevrecilik sanıldığı bir yıl oldu.

İyi tarafından bakabileceğim şeylerden birini, çevre ve yaşam mücadelesinin medyada giderek daha fazla görünürlük kazanması olarak nitelendirebilirim. Bir diğeri de hukuki süreçlerinin, hızlı ve agresif kalkınma anlayışına karşı verilen mücadelenin aynı zamanda bir demokrasi mücadelesi niteliği taşıdığının daha fazla fark edilmiş olmasıdır. İki bölüm halinde derlediğim yılın çevre olaylarının birinci bölümünde ilk altı aylık değerlendirme yer alıyor.

OCAK

Türkiye 2014'e şiddetli kuraklık haberiyle girdi. Yağışların azlığı bir yana, sağanak yağışlar da kuraklığın habercisiydi. İçme suyu barajlarında 2013'e oranla yüzde 9,3 daha az su vardı. 2013 doluluk oranı yüzde 62,26 olan İstanbul barajlarındaki doluluk yüzde 33,97'ydi. Arşivler ocakta Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu'nun 2014'te İstanbul'da kuraklık yaşanacağını, “İstanbul'u susuz bırakmayacağız. Melen Barajı'nın temelini atıyoruz. Ağva'da iki dev baraj inşa edeceğiz” dediğini kayda düşüyordu.

Britanya'da son yılların en etkili fırtınasıyla 8 metreye ulaşan dalgalar, hayatı felç ederken, kuralık ve sıcak hava dalgasının etkisindeki Avustralya’dan yıldırımlar nedeniyle yüzlerce yangın haberi geliyordu.

3. havaalanında hesapta olmayan bir engel çıktı: 800 milyon metreküp dolguya rağmen, pistlerde çökmelerin oluşacağı iddia ediliyorken, tartışma yaratan 3. köprünün yüzde 50'si tamamlanmıştı bile… 

Manyas Kuş Cenneti'nde sular 200 metre çekilirken, Uludağ’da kar kalınlığı 12 santimetreydi. Üzerinde sekiz baraj bulunan Türkiye’nin en uzun nehri Kızılırmak’ın debisi yedi kat azalırken, Kütahyalılar yağmur duasına çıkmıştı.

Mersin Nükleer Karşıtı Platformu ve Mersin Barosu, Akkuyu nükleer santrali için ÇED raporu alınmadan inşaata başlandığını gerekçesiyle suç duyurusunda bulundu. Nükleer santral sahasında iş makineleri çalışmasına tepkiler gelince şirket, “Santral inşaatı değil, taş ocağı açtık” diyordu.
 

ŞUBAT

 “Ormanların hayaleti” vaşak Erzincan'da vuruldu, kurtarılamadı. Türkiye’de 40 yıldır rastlanmayan leopar öldürüldü, leoparı vuran çobana 434 lira para cezası verildi.

Sapanca Gölü sahilden 70-80 metre çekildi, gölü besleyen üç su kaynağı tamamen kurudu. İstanbul’a su sağlaması için baraj kurulması düşünülen Melen’de su seviyesi 80 santimetre düştü, Van Gölü’ndeki sular 15 metre çekildi. Karadeniz’in renginin kızıla dönmesinin sebebi, debisi azalan akarsuların denize yeterince tatlı su taşıyamaması ve sıcaklığın mevsim normallerinin üzerinde olması olarak açıklandı.

Bakan Veysel Eroğlu ise, “Su kesintisi yapmayı düşünmüyoruz. Aksi takdirde bıyıklarımı keserim” diyerek, yüreklere su serpiyordu.
Akkuyu'da, “Taş ocağı açtım” diyerek temel kazan şirketin, taş ocakları için de ÇED raporu almadığı ortaya çıktı.

Danimarka'nın başkenti Kopenhag'daki hayvanat bahçesinin sakinlerinden zürafa Marius, hayvanseverlerin tepkilerine rağmen çocukların gözü önünde kesildi.
3. havalimanıyla ilgili İstanbul 4. İdare Mahkemesi tarafından ÇED olumlu kararının yürütmesini durdurma kararı verdi.

Dünyanın en büyük güneş santrali ABD’de California-Nevada sınırında açıldı. 300 bin ayna ve bir kuleden oluşan santral dev bir ayçiçeği şeklindeydi. 130 bin evi elektriksiz bırakan fırtına ve sellerle Britanya ise, 250 yılın en “ıslak” yılını geçiriyordu.

Mogan Gölü kıyısında binlerce sığırcık kuşunun barındığı alanda yangın çıktı, çok sayıda hayvan telef oldu. Balıkesir Gönen Çayı’nda toplu balık ölümleri görülürken, Bursa’da koruma altındaki ayılar aşırı sıcaktan kış uykusuna yatamadı.

Kaz Dağları’ndaki antik Priapos kentine yapılacak termik santral dörde bölünüp, dört ayrı projeymiş gibi gösterilerek ÇED’den kaçırılmak istenmesine karşı mahkemeye başvuruldu.

Brezilya’da nehir ve akarsulardaki su miktarı son 20 yılın en düşük seviyesine gerileyince, 100’den fazla kentte su karneye bağlandı.

Ataköy Sahili’nde “Koruma Kurulu’nun izni var” denerek bir gecede bir anıt ağacın da bulunduğu yüzlerce ağaç kesildi. Koruma Kurulu’nun kesimden haberinin olmadığı ortaya çıkarken, Savcılık, “Soruşturmaya gerek yok” kararı verdi.

Danıştay, Fatih Belediyesi'nin Fener Balat'ta dört mahallede planladığı kentsel dönüşüm için çıkarttığı acele kamulaştırmayı durdurdu: “Acele kamulaştırma savaş gibi olağanüstü durumlarda kullanılır.”

Küresel Orman Takip ve Uyarı Sistemi’nin açıkladığı rapora göre, Türkiye son 12 yılda 164 bin 222 hektar ormanı kaybetmişti, bu alanın büyüklüğü Kayseri kadardı.
 

MART

Mersin’de üç aylık Akdeniz foku ölü bulundu, vücudunda saçma izleri vardı. Dünyada nesli tükenen ve koruma altındaki su samuru, Dersim’de yol kenarında ölü bulundu. Çukurova’da bal arıları toplu halde telef oldu.

Diyarbakır’ın akciğeri Hevsel Bahçeleri’ndeki 3000 ağacın kesilmesine tepki olarak çadırlı eylem başlatıldı.

Her yıl yüksekliği 2 metreyi bulan kar tabakası nedeniyle altı ay dünyayla bağlantısı kesilen Van’ın Bahçesaray ilçesi de kuraklıktan nasibini aldı, yol bu yıl hiç kapanmadı.

Tuz Gölü çevresindeki aşırı tuzlanma yüzde 32’ye ulaşırken, havzadaki 28 bin su kuyusundan 16 bininin kaçak olduğu ortaya çıktı. Türkiye'nin en büyük yapay gölü Keban Baraj Gölü kurumaya yüz tuttu. Yörede oturanlar, daha önce balık avladıkları gölde ekim yapmaya başladı.

Japonya’da Fukushima nükleer santralinde 2011’de deprem ve tsunami sonrası meydana gelen radyoaktif sızıntı, kazadan üç yıl geçmesine rağmen en önemli sorun olmayı sürdürürken, binlerce insan eylemlerde “nükleere hayır” diyordu.

Avustralya’da yaz mevsiminin yaşandığı aralık, ocak ve şubat 2014’te tarihe “kızgın yaz” olarak geçti. Afrika aslanlarının yaşam alanının yüzde 75’inin yok edildiği, 50 yılda Afrika savanlarında yaşayan aslan sayısının 100 binden 35 bine indiği açıklandı. Greenpeace üyeleri, Fransa’nın en eski nükleer santralini bastı. Dünya Sağlık Örgütü, dünyada hava kirliliğinin patladığını, her sekiz ölümden birinin hava kirliliğiyle bağlantılı olduğunu kaydetti.

İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin 3. havaalanıyla ilgili bilirkişi keşfi yapılanan kadar inşaat faaliyetlerinin durdurulması kararına Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bir üst mahkeme olan Bölge İdare Mahkemesi’ne itiraz etti, durdurma kararı kaldırıldı.

Orman alanlarını yok ettiği için tartışılan 3. köprü ve bağlantı yollarının tarihi ve kültürel SİT alanlarını da yok edeceği ortaya çıktı. Yollar, tescilli surlar ve su galerisinin üzerinden, tescilli eserlerin ise yanından geçiyordu.

Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca Milli Parklar Yönetmeliği’nde değişiklik yapıldı. Karar, milli parklarda kamu yararı görülen, yapılmasının zorunluluk olduğu ileri sürülen her türlü yapıya izin veriyordu.

Ankara 5. İdare Mahkemesi, Atatürk Orman Çiftliği arazisinde Başbakanlık binasının da bulunduğu nazım imar planının yürütmesini durdurdu.
 
NİSAN

İstanbul'da susuzluk zirveye tırmanırken, “lale devri” yeniden başladı. Silivri'den Tuzla'ya 5 milyon lira harcamayla, 211 farklı türde 20 milyon lale dikildi.
Danıştay, Ağaoğlu Grubu, TOKİ ve Emlak Konut GYO işbirliğinde inşaatı süren “Maslak 1453” projesinin yasal dayanağı olan imar planı değişikliklerinin yürütmesini durdurdu.

Munzur Dağı eteklerindeki Deliçay'da planlanan HES durdurulunca, inşaatçı şirketin 12 ton dinamiti meraya ve piknik alanına gömdüğü ortaya çıktı. Diyarbakır'da Dicle Nehri üzerinde 90 kilometre mesafede yapılacak üç HES projesine onay verildi.

Akkuyu nükleer santraline ilişkin Temmuz 2013’te şekil ve içerik yönünden eksik bulunan ÇED raporu ikinci kez Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunuldu.
En temel doğa koruma statülerine sahip alanları düzenleyen yönetmeliklerden üçü mart ve nisanda art arda değiştirildi. Milli parkların imara açılmasının ardından nisanda önce Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği değiştirildi. Sulak alanların koruma statüleri değiştirildi. Ardından, Orman Kanunu ile ilgili yeni bir yönetmelik değişikliği yapıldı, yasaklar kalktı, izinler genişletildi. Orman Genel Müdürlüğü, ormana hafriyat dökümünü kolaylaştıran yönetmeliği, “Verimsiz topraklar verimli hale getirilecek” diye savundu.

Kolombiya'nın en bereketli eyaleti Casanare'ye aralıktan nisana kadar hiç yağış düşmedi, 20 bin hayvan telef oldu, Çevre Bakanı bürosunu bölgeye taşıdı. Hava kirliliğiyle Pasifik üzerinden ABD'nin havasını kirletmeye başlayan Çin'in yeraltı sularının yüzde 60'ının içilmez durumda ve ülke topraklarının yüzde 16’sının da kirli olduğu belirtildi. Dünya Meteoroloji Örgütü, kuzey yarım küredeki karbondioksit oranının milyonda 400 birimle iklim değişikliği için kaygı verici eşiğe geldiğini belirtti.

Sapanca Gölü’ndeki su düzeyi tehlikeli sınıra geldi. Özelleştirme İdaresi, İzmir Kuş Cenneti ve 1. derece SİT alanı Çamaltı Tuzlası'nı satışa çıkardı.
Danıştay Aliağa'da termik santral kurmak isteyen şirkete verilen ÇED olumlu raporunun yürütmesinin durdurulması talebini reddeden İzmir 2. İdare Mahkemesi kararını bozdu.
 
MAYIS

Takvimler 13 Mayıs 2014’ü gösterdiğinde Türkiye yılın en kara gününü yaşıyordu, günlerce o karanlık havayı soluyacaktı. Manisa’nın Soma ilçesinde Soma A.Ş.’nin işlettiği kömür madeninde çıkan yangın 301 üzerinde madenciyi öldürdü. Vardiya değişimindeki yangının ardından meydana gelen patlamalarda 787 maden işçisi mahsur kaldı, 301’i temiz havayı bir daha soluyamadı, 432 çocuk artık babasızdı. Facianın ardından pek çok tartışma, protesto, soruşturma olurken, Erdoğan’ın danışmanı Yusuf Yerkel’in, yakınları madende mahsur kalan Somalı bir genci vahşice tekmelemesi, insanların yaşadığı öfke ve isyanı katmerledi. Türkiye, kömürün yarattığı karanlığı sorgulamaya başladı.

İzmir’de denize dökülen derelerden dört ayda 671 bin ton çöp toplandı. Sapanca Gölü’nde sular o kadar çekildi ki, iskelenin ayaklarında halk piknik yaptı. Bingöl’de TOKİ, 50 yıllık çam ağaçlarını kesti. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Datça Bozburun Yarımadası’nda imar atağına kalktı, koylar otel, marina ve konut yerleşimine açıldı.

Çevre ve Şehircilik Bakanı İdris Güllüce, 3. havalimanı için kesilen ve kesilecek ağaç sayısının henüz bilinmediğini, kesin rakamın proje bitince sonra ortaya çıkacağını söyledi. Danıştay, Bakanlar Kurulu'nun enerji konusunda EPDK'ya 2004'te verdiği acele kamulaştırma kararını iptal etti. Çevre Mühendisleri Odası Milli Park düzenlemesini Danıştay'a taşıdı. 

Çorum'daki Obruk Baraj Gölü'nde toplu balık ölümleri görülürken, Tarsus’ta 12 carette caretta ölüsü kıyıya vurdu.

Stanford Üniversitesi, öğrencilerin düzenlediği bir kampanya sonrası bundan böyle iklim değişikliğine neden olan kömür şirketlerine yatırım yapmayacağını açıkladı. NASA, Batı Antarktika'da eriyen buzulların geri döndürülemez biçimde eridiğini, erimeyi hiçbir şeyin durduramayacağını kaydetti. Türkiye’de kömürün can alma rekoru kırdığı mayısta, Almanya elektrik enerjisinin yüzde 67’sini güneş ve rüzgardan karşıladığını ilan ederek yeni bir rekora imza atıyordu.

Greenpeace, planladığı termik santral sayısı açısından Avrupa'da birinci sıraya oturan Türkiye’nin iklimi tehdit eden kömür yatırımları açısından dünyanın en tehlikeli 4. ülkesi olduğunu açıkladı.

Mayıs sonunda İstanbul’un 100 günlük suyu kalmıştı.
 

HAZİRAN

Erzurum'da Oltu Çayı üzerine yapılan HES, organik tarım cenneti Çukurbağlar’ı çöle döndürdü. Marmaris’teki dünyaca ünlü İncekum Plajı'nın işletme hakkı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca özel bir şirkete verildi.

Tuzla’da çıkan hortum duvarları yıktı, ağaçları söktü, ne var ne yoksa her şeyi havaya savurdu.

Viranşehir'de kuraklık nedeniyle tarlalarını sulayamayan köylülerin eylemi, TOMA'yla dağıtıldı. Mudurnu'da taş ocağını protesto için köy yolunu kapatan köylülere jandarma müdahale etti, 35 kişiyi gözaltına aldı.

Rize'nin Küçükçayır Köyü'nde HES projesinin ilk bilirkişi incelemesi için ineğini satan, ikincisi için banka kredisi kullanarak açtığı davaları kazanan Kazım Delal, Türkiye Barolar Birliği’nce “Avukat Noyan Özkan Çevre ve Ekoloji Mücadelesi Onur Ödülü”ne layık görüldü.

En kurak yazlardan birini geçiren İstanbul'da, 3. havalimanı inşaatı alanındaki 70 gölün suyu, kanallarla Karadeniz'e akıtılmaya başlandı. 7 Haziran’da Erdoğan 3. havalimanının temelini atarken, Kuzey Ormanları Savunması İstiklal’de projeyi protesto ediyordu.

İstanbul’un siluetini bozan 16/9 kulelerine yıkım kararı veren 4. İdare Mahkemesi’nin başkan ve üyeleri kararnameyle dağıtıldı. Aynı mahkeme, 3. havalimanının ÇED olumlu raporuyla ilgili de yürütmeyi durdurma kararı vermişti. 

Sivil toplum örgütleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın hazırlayıp TBMM’ye gönderdiği zeytinlikleri tehdit eden taslağın geri çekilmesini istedi.

ABD Başkanı Obama, gizemli bir biçimde ölen arıları korumak için özel tim oluşturdu. 

Danıştay, üzerine sekiz tane HES planlanan Alakır Nehri'ni doğduğu yerden denize döküldüğü noktaya kadar 1. derece doğal SİT alanı ilan eden kararı onadı.
Erdoğan’ın “Güçleri yetiyorsa yıksınlar. Yürütmeyi durdurdular, bu binayı durduramayacaklar” dediği inşaatlar için ikinci kez “ret” geldi. Ankara 5. İdare Mahkemesi’nin projelerin durdurulması yönünde aldığı karara Başbakanlık’ın itirazı, Ankara Bölge İdare Mahkemesi tarafından da reddedildi.
 
(2014 Çevre Bilançosu’nun ikinci bölümü yarın…)

Etiketler: akdeniz foku, çevre, danıştay, erzurum, göl, hes, leopar, marmaris, olt, oltu çayı, pelin cengiz, vaşak