Sel gider yanlış bilgi kalır
Doğrulama El Kitabı kriz anlarında doğru bilginin ayırt edilebilmesini sağlayacak bir rehber olma özelliği taşıyor
31.08.2015
Bill Kovach ve Tom Rosenstiel The Elements of Journalism kitabında doğrulama hakkında şöyle diyor: “Gazeteciliği eğlenceden, propagandadan, fantaziden veya sanattan ayıran şey doğrulama disiplinidir…”
Sosyal medyanın yaygınlaşmasıyla birlikte eğlence ve propagandanın günden güne iç içe geçtiği düşünüldüğünde gazetecilik mesleğinin bu karmaşa ortamında sağlam kalabilmek için daha çok mücadele etmesi gerektiği bir gerçek.
Sosyal platformlarda bilginin bir sel gibi akıp geçmesi 2002’de Irak’ın işgalinde, olay yerindeki görgü tanıklarının ürettiği içerikleri internete yüklemesi ile başladı. Bu tarz felaket ve kriz anları gerçekleştikçe seneler içerisinde her ülkede internet kullanıcılarının daha fazla içerik üretmesini ve paylaşmasını hızlandırdı. Öyle ki 2005’te Londra’daki metro saldırılarının ardından BBC kullanıcıların ürettiği içerikleri doğrulayabilmek için bir birim oluşturmak zorunda kaldı. BBC UGC (User Generated Content) Hub bugün hâlâ olay yerinden gelen görüntüleri, bilgileri doğrulamak üzere çalışıyor.
Psychology Today ‘de yayınlanan bir makalede şöyle deniyor: “Korku söylentiyi körükler. Bir kitlenin ne kadar çok toplumsal gerginliği varsa, söylenti başlatmaya o kadar meyilli olur.”
Bugünün ağ toplumunda çoğu kullanıcı sadece sosyal medyada “favlanmak” ya da meşhur olabilmek için, bazen de sadece eğlence amacıyla söylenti yayıyor. Amaçlı bilgi seçimi de, bir çok kullanıcının gerçekleri kendi fikrine göre değiştirmesine ve bunlara körü körüne inanmasına sebep oluyor.
Bazı durumlarda kullanıcılar kendi fikirlerinin aksini duymak istemedikleri için kasıtlı yanlış bilgi yaymayı sürdürüyor. Yanlış bilgi böylece akıp giden bilgi seline karışıyor ve bazen selin kendisi haline geliyor. Böyle bir atmosferde gazetecinin meslek etiğinin bir parçası olarak doğru bilgi verme sorumluluğu kuşatma altında kalabiliyor.
Doğru bilgi verme sorumluluğu yalnızca medyayla sınırlı değil. Sivil toplum çalışanları, insani yardım örgütleri hatta kullanıcının kendisi hayati bir krize yol açmamak için bilgiyi doğrulama sorumluluğu ile karşı karşıya.
Geçtiğimiz yıllarda Hollanda merkezli gazetecilik örgütü European Journalism Centre tarafından yayınlanan ve bu sene içinde Korsan Parti Türkiye’nin girişimi ile gönüllülerce çevrilen Doğrulama El Kitabı (verificationhandbook.com) gerek profesyonel gazeteciler gerek sıradan internet kullanıcıları için kriz anlarında doğru bilginin ayırt edilebilmesini sağlayacak bir rehber olma özelliği taşıyor.
Her geçen gün artan araçlar ve profesyonellerce geliştirilen bir dizi yöntem sayesinde internette yayılan yanlış bilgiyi fark edebilme, ayırt edebilme ve doğrulayabilme ihtimalimiz kuvvetleniyor. Birleşmiş Milletler, UNDP, Poynter, BBC gibi saygın kuruluşların işbirliğiyle hazırlanan Doğrulama El Kitabı vaka analizleriyle birlikte uzmanların önerileri ve yöntemlerinden oluşuyor.
Kitapta deprem, tsunami, iç savaş gibi kriz anlarında internet üzerinden topladığı fotoğraflar, videolar ve diğer bilgileri haberleştirmek üzere doğrulamaya çalışan gazetecilerin deneyimlerinin yanı sıra, sosyal medyanın nasıl polis telsizi gibi kullanılabileceğinin yöntemlerini de bulacaksınız. Ayrıca kitabın sonunda yer alan araçlar listesi de size haber yaparken veya vaka çalışması gerçekleştirirken yardımcı olacak.
Türkiye’nin günden güne savaşa yaklaştığı bir dönemde Christoph Dennenmoser’un Doğrulama El Kitabı için söyledikleri önemli:
“Tüm olay doğru bilgiyi, doğru zamanda ve doğru yerde vermektir. Felaketten etkilenen bölgelere kısıtlı erişimin olduğu zamanlarda, acil yardım çalışanlarının sosyal ağları etkin bir şekilde kullanmaları hayatidir. Bu el kitabı en az internet yurttaşları kadar, sahada bulunan acil yardım çalışanları için de yararlı olacak.”
Kitabın Türkçesine www.dogrulamaelkitabi.com adresinden ücretsiz ulaşmak mümkün. Kitap önümüzdeki günlerde Doğruluk Payı (dogrulukpayi.com) tarafından basılı hale de getirilecek.