İnternetteki asılsız haberlerle mücadele

Kadir Has Üniversitesi Yeni Medya bölümü asılsız haberlerle mücadele konusunda Facebook ile sürdürdüğü işbirliğinin bir parçası olarak konuyla ilgili bir grubu bu hafta bir araya getirdi. Programın ilk iki saatine katılabildim ve bu sürede aldığım notlardan bu yazıyı hazırladım. Facebook yetkilileri bu konuda özellikle de seçim yaklaşırken aldıkları önlemleri anlatacaklardı daha sonra ama o kısma ben katılamadım. Seçimlerin ilanının çok hızlı gerçekleşmesi, ABD seçimlerinden sonra dünyadaki en büyük seçimlerden birinin Türkiye’de olacak olması Facebook’un alacağı önlemleri hayatî hâle getiriyor. Önümüzdeki günlerde bu konuda somut olarak ne yapacaklarını duyurabilirler.
 
Öncelikle böyle bir toplantıya beni de davet ettikleri için Yeni Medya bölümüne teşekkür ederim. Katılabildiğim kısımda konuşma fırsatım olamadı ama buradan aklımdakileri paylaşacağım.
 
1) Asılsız haber (ya da farklı şekilde kullanılan kavramsallaştırmaları) meselesini içinde bulunduğumuz kültürel ve siyasî ortamdan ayrı düşünemeyiz. En ideal haberciliğin yapıldığı durumda bile vatandaşların haberle olan ilişkisi kendi ideolojik ve kültürel konumlanmalarından ayrı düşünülemez. Defalarca yanlışlığı belirtilmiş enformasyon partizan amaçlar uğruna paylaşılmaya devam ediyor. Hele de bu enformasyon iktidar çevrelerinin işine geliyorsa bunu önlemek imkânsız gibi. Ayrıca başka bir bağlamda, daha önce yine P24’e yazdığım üzere medya en kolay günah keçisi. Ortaya çıkan bütün ifşaatlara rağmen Trump’ın ABD Başkanı seçilmesinde sosyal medyanın o kadar da etkili olduğuna inanmıyorum. Hattâ bir skandal seviyesinde olsa bile Cambridge Analytica’nın da seçimleri, sonucu değiştirecek kadar etkilediğini kanıtlamak zor. Belki yeni zamanlarda medyanın etkileme kapasitesi üzerine daha çok kafa yormak gerek. Tabii, ağır Facebook ve Google eleştirisi yapmak bugünlerde prim yaptıran bir durum. Pek de bir sonuca vardıracak olmasa da dramatik ve bazen apokaliptik çıkarımlarla tam da eleştirdikleri pozisyonlara düşen kişileri sıkça görmeye başladık.
 
2) Asılsız haber meselesi ülkeden ülkeye farklı konumlanmalar içinde olabilir. Örneğin Türkiye’de asılsız haber kaynağı öncelikle neresidir? Neredeyse bir iç savaş çıkartma girişimi olan meşum Kabataş iftirasının kaynağı internet miydi yoksa geleneksel medya kanalları mıydı? Buna benzer birçok yaygın asılsız haberin kaynağı hâlâ geleneksel medya görünüyor.
 
3) Tam da etki konusuyla ilişkili olarak şunu yeniden düşünmek gerek. Asılsız haber çok hızla yayılabilir ama güvenilir bir haber kaynağı daha geç haber yapsa da asılsız haberin etkisini büyük ölçüde kırabilir. Hızla yayılması o haberin aynı hızla bir sonuca yol açacağı anlamına gelmez. Birçok okur eyleme geçmeden önce daha güvenilir kaynakları kontrol ediyor ve bu kaynaklar bir süre sonra tamamen medya gündemini belirliyor. Profesyonel gazetecilerin haberi yarım saat daha geç girip gündemi yine de belirleyebilmesi mümkün. Hız ve güvenilirlik ilişkisine yeniden bakmak gerek.
 
4) Göründüğü kadarıyla tüm gelişmelere rağmen yapay zekâ bu işi tek başına çözebilecek durumda değil. Algoritmalar sürekli yenilense de bir insan gücüne ihtiyaç var. Facebook, Google ve Twitter gibi devler sivil inisiyatiflerle işbirliği yapabilir. Aslında bir tür sosyal gözetim mekanizması, bir kolektif akıl devreye girebilir. İyi bir geribildirim mekanizmasıyla enformasyon doğrulama konusunda yetkinlik kazanmış çevreler fark yaratacaktır.
 
5) Veri aktivizmi olarak tanımlanabilecek faaliyetler: Enformasyon akışına karşı güvenilir ya da düzenlenmiş bilgiye ulaşılabilecek alanlar yaratılması hayatî bir konu. Wikipedia gelmiş geçmiş en güzel örnek olarak karşımızda duruyor. Daha küçük ve niş alanlarda benzer işler yapılabilir ki birkaç projemizi de önümüzdeki günlerde duyuracağım.
 
6) “Eğitim şart” klişesine rağmen ülke çapında seferberliğe devam edilmesi gerektiğine inanıyorum. Konferans şeklinde değil ama dijital okuryazarlığı yayacak her çabanın sürece katkısı olacaktır. Ulaşılabilen tek bir yerel gazetecinin bile etkisi bazen kritik olabilir.
 
7) En hayatî durumlar dışında cezaî yaptırımlar söylemi ters tepecek bir alan olabilir. Bu alanda bir kanunî düzenleme otoritelerin bunu manipüle edip muhalefete yönelik bir tehdide dönüştürmesiyle sonuçlanacaktır.
 
8) Yeni iş modellerinin geliştirilmesi elzemdir. Zaten bu bağlamda bu sitede de benzer sitelerde de artan içeriği görebiliyorsunuz. Nasıl ki Netflix, Spotify vb Türkiye’de abone kazanabiliyor, belki Türkiye’deki haber okuruna da bir şans vermek lazım…