Çin Yeni Yılı: Dünyanın en büyük “göçü”

Bugünlerde, dünyanın en büyük iki ekonomisinden birinin neredeyse tamamen durduğu ve ortalama üç milyar adet yolculuğun gerçekleştiği bir zaman dilimi yaşanıyor. Çin Yeni Yılı, diğer adıyla Bahar Festivali, ay takviminin başlangıcının kutlandığı haftalar; yani tek bir günden de bahsetmiyoruz. Bu senenin Bahar Festivali, 24 Ocak’taki “Yeni Yıl Arifesi Gecesi” ile başladı ve ay takviminin ilk günü de 25 Ocak oldu. Ancak, “Bahar Bayramı”, sadece bu iki günle de sınırlı değil: Ay takviminin ilk 15 günü boyunca kutlamalar sürüyor. 25 Ocak ile başlayan hafta da “Altın Hafta” olarak Çin genelinde tatilin yapıldığı bir dönem. Bazı iş yerleri iki haftalık tatil imkânı da tanıyabiliyor; ülkenin farklı yerlerinde zamanı değişmekle beraber öğrenciler de, üç hafta ilâ bir ay kadar tatil yapabiliyorlar.

Bahar Festivali, her yıl, Ocak veya Şubat’taki yeni ay zamanı gerçekleşiyor. Kutlamalar, sadece Çin’de yapılmıyor; Çinli nüfusun bulunduğu her yerde kutlamalar var. Yani, aslında başta Singapur ve Malezya gibi Asya ülkeleri olmak üzere, Kanada ve ABD başta olmak üzere tüm dünyada kutlanan bir bayramdan bahsediyoruz. Tayland gibi Güneydoğu Asya’da ülkelerinde Çin kökenli çok sayıda nüfus bulunuyor. Her ne kadar, “Batılı bir bakışla”, Çin Yeni Yılı desek de aslında “Bahar Festivali”, bu bayramın Asya genelinde kullanılan ismi. Ayrıca, Vietnamlılar da, yeni yılı bu zaman diliminde kutluyor. Sonuç olarak, dünya nüfusunun altıda birinin kutladığı bir bayramdan bahsediyoruz. Başta bahsettiğimiz gibi, toplamda üç milyar adet yolculuğun gerçekleşeceği, dünyanın gelmiş geçmiş en büyük göçü söz konusu olan. Özellikle Anakara Çin’de çalışmak için kırsal kesimden kente göç eden işçiler için bu dönem, ailelerini görebildikleri tek vakit olabiliyor. Bilindiği gibi Hubei Eyaleti’nin başkenti Wuhan’da “koronavirüs salgını yaşanıyor: bu salgın dolayısıyla, Çin’in ortasında yer alan Wuhan’dan çok uzak bölgelerde bile karantina tedbirleri alındı ve gerekmedikçe sokağa çıkmama çağrıları yapıldı. Dolayısıyla, bu senenin Çin Yeni Yılı, birçok Çinli için keyifsiz başladı.

“Güçlü kal Wuhan” veya “Dayan Wuhan” şeklinde çevrilebilecek bir slogan, bugünlerde Çin’de “salgınzede” bu kente destek vermek için sıklıkla kullanılıyor. Çin Medya Grubu tarafından yayınlanan ve bütün sene merakla beklenen “2020 Bahar Bayramı Galası” programında da, her ne kadar ana tema “Neşe ve Mutluluk” olsa da, Wuhan’a sıklıkla atıflar yapıldı. Oradaki tıbbi çalışmaların görüntüleri ve sağlık personelinin hikâyelerine de yer verildi. Bu programı, televizyondan canlı olarak 589 milyon, dijital platformlardan ise 1 milyar 116 milyon kişinin izlediği belirtiliyor.

2020 Fare Yılı

Bahsettiğimiz gibi, Bahar Festivali, geleneksel Çin takviminde yeni yılın başlaması. Çin, bugün tüm dünya gibi miladi takvimi kullanıyor; miladi takvime geçiş . Ancak, Çin’in tarihi ay takvimi de, geleneklerine son derece bağlı bu ülkede özellikle bazı ritüeller ve kutlamalar için kullanılmakta.

2020, “Fare Yılı”:  Çin takvimine ve astrolojik hesaplamalarına göre 12 hayvan, her bir seneyi temsil ediyor. Bugün Türkiye’de çok yabancı karşılanabilecek olsa da aslında bir zamanlar “klasik Türk takvimi” olarak anılan Orta Asya kökenli takvim de aynı bu şekilde, Ay’a göre düzenleniyor ve 12 hayvanın sembolizminden oluşuyordu.

Zaten Çin Yeni Yılı’nın en enteresan yönlerinden biri, binlerce yıl ötesine dayanan sembolik anlamlarının aslında bugün coğrafi, siyasi, sosyolojik sebeplerle çok ayrı gözüken kültürlerin birbirine gerçekte ne kadar çok bağlı olduğunu ortaya koyması. Örneğin, Çin Yeni Yılı’nın şanslı yiyeceklerini ele alalım. Sekiz Hazineli Muhallebi ve “Nian Gao” adı verilen jöle ile pestil arası kıvamlı tatlı-Türkiye’deki ve ötesindeki aşure ve lokum ya da üzüm suyundan yapılan sucukları andıran, çok tanıdık yiyecekler, Çin Yeni Yılı’nın geleneksel “şanslı” yiyecekleri. Aşurenin, Türkiye’deki sembolik önemini düşününce de Çin Yeni Yılı’nın şanslı tatlıları, insanlığın kültürünün bugünün gözlükleriyle görebildiğimizin çok ötesinde bağlı olduğunu düşündürüyor.

Fare, Ay takvimindeki Zodyak hayvanlarından ilki. Bir söylenceye göre, Çin’in kuruluş efsanelerinin dayandığı Zümrüt İmparatoru’nun, 13 hayvanı davet ettiği şölende bir yarışma düzenlenecekti. Zümrüt İmparator, yarattığı takvimde ayların dizilimini, bir nehri yüzerek aşmayı gerektiren yarışmadaki sıralamaya göre gerçekleştirecekti. Kurnazlığı ile ön plana çıkan fare, sudan korkan kediyi öküzün sırtında yarışa katılmaya ikna etti. Kendisi de çevikliği ile öküzün sırtına zıplayabilecek kedinin sırtına bindi. Öküz, hedefe kilitli ve yarışı birinci bitirmeye azimli dirayetle ilerlerken, sırtındaki yolcuları fark etmedi bile. Yarışın düzenlendiği nehrin tam ortasına gelindiğinde, fare kedinin sırtından iniverdi ve onu suya itti. Yarışın bitiş çizgisine varacakları anda, fare öküzün sırtından indi ve çizgiyi ilk geçen olarak birinci oldu. Fare ve öküzün ardından diğer hayvanlar da birer birer sahile ulaştılar; 12. olarak, en yavaş hareket eden domuz bitiş çizgisine varabildi. Nehirde az kalsın boğulacak olan kedi ise, 13. olarak kıyıya ulaşabildi ve kendisine takvimde yer bulamadı. Böylece kedi ve fareler arasındaki ezeli düşmanlık da, bu efsaneye dayandırılıyor. Çin Zodyak’ında, kimileri tarafından kedi yerine tavşanın da geçirildiği oluyor. Vietnam Zodyak’ında ise, tavşana hiç referans yok ve hep kedi kullanılıyor.  

Bugün Çin, dünyanın teknolojik açıdan en modern ülkelerinden biri olabilir ancak aynı zamanda “şans” kavramının, gelecek öngörüleri ve astrolojinin de son derece popüler olduğu bir yer; aynı zamanda batıl inançların da.

Çin’de, astrolojiye olan ilgi oldukça yaygın. Bazen iş başvurularında bile doğum tarihine bakıldığı ve burcun işi alıp almamada etkili olabildiği söyleniyor. Örneğin, ay büyürken doğanların, yani yeni ay ve dolunay arasında doğanların daha çalışkan olduklarına inanılıyor.

2019, “Domuz” yılıydı ve 2020 ise, bahsettiğimiz gibi “Fare” yılı olacak ve 11 Şubat 2021’e kadar sürecek. Fare yılında, doğmanın zenginlik göstergesi olduğuna inanılıyor. Ama bu yılda doğanların daha sık hasta olabileceğine de inanılıyor. Fare, Zodyak’ın ilk burcu olduğundan, yenilikleri ve başlangıçları, doğumu da sembolize ediyor. Her sene bir burç ile özdeşleştirildiği gibi, “metal, su, toprak, ateş ve tahta” olarak beş elementle de bağdaştırılıyor. Bu elementler de, her sene bir özelliğe sahip farz ediliyorlar. 2020 de, “Altın Fare”nin yılı. Genel olarak “Fare”, Çin kültüründe zenginlik ve kazancı, çoğalmayı ve az önce bahsettiğimiz gibi doğumları temsil ediyor. Yıllara göre hangi burçtan olduğunuzu öğrenebilir ve Çin senelerinin sıralamasını takip edebilirsiniz:

– Fare: 2020, 2008, 1996, 1984, 1972, 1960
– Öküz: 2009, 1997, 1985, 1973, 1961
– Kaplan: 2010, 1998, 1986, 1974, 1962
– Tavşan: 2011, 1999, 1987, 1975, 1963
– Ejderha: 2012, 2000, 1988, 1976, 1964
– Yılan: 2013, 2001, 1989, 1977, 1965
– At: 2014, 2002, 1990, 1978, 1966
– Keçi: 2015, 2003, 1991, 1979, 1967
– Maymun: 2016, 2004, 1992, 1980, 1968
– Horoz: 2017, 2005, 1993, 1981, 1969
– Köpek: 2018, 2006, 1994, 1982, 1970
– Domuz: 2019, 2007, 1995, 1983, 1971