Li Keqiang’ın ardından

Çin’in eski başbakanı Li Keqiang’ın 28 Ekim’de 68 yaş gibi erken sayılabilecek bir yaşta hayatını kaybetmesi ülke genelinde üzüntü yarattı. Li’nin Şangay’da kalp krizi geçirdiği bildiriliyor. Çin’de yönetimin de, bu beklenmedik kayba hazırlıklı olmadığı söylenebilir. Bu yönde bir ipucu şuydu: resmî haber ajansı Xinhua’nın Li’nin vefatını duyurduktan sonra, “kısa süre sonra portresi de yayınlanacak” diye duyurdu. Ancak, portre bu haberden 10 saat kadar sonra yayınlanabildi.

Li, Çin’in son 10 yılına damga vuran “ikinci adam”dı. 2013-2023’te ülkenin başbakanı olan Li, dünyanın en büyük ikincisi ekonomisinin bazı en zor dönemlerinden “en az hasarla” geçilmesini de sağlamıştı. Donald Trump’ın başkanlığı ile beraber ABD ile yaşanan gerilimli dönemler ve ondan da ötesinde COVID-19 Pandemisi’nin yaşattığı zorlukları döneminde, Çin’in ekonomisinin zorlukları aşmasını sağlayan ekipte Li de vardı.

Li’nin siyasetteki yükselişi 2012 yılında Politbüro Daimi Komitesi’nin bir üyesi olarak yeniden atanmasıyla ve ikinci sıradaki üye olmasıyla ivme kazandı. Birinci sırada da Komünist Parti genel sekreteri Xi Jinping vardı. O dönemden sonra da Li ve Xi, Çin’in en üst düzey iki ismi haline geldiler. Birkaç ay sonra Mart 2013’te eski patronu Wen Jiabao’nun yerine başbakan olarak ve Xi de Cumhurbaşkanı olarak atandı.

Başbakan olarak görev yaptığı süre boyunca Li, Çin kabinesi olan Devlet Konseyi’ne başkanlık etti. Ekonomiyi tüketici büyümesine daha fazla yönelmeye teşvik eden ekonomi politikalarının uygulanmasından sorumluydu. Li, Mart 2023’teki Çin Komünist Parti Genel Kurulu’nda başbakanlığı ve hatta sürpriz bir kararla aktif siyaseti bıraktı. Yerine de başbakan olarak Şangay Valisi Li Qiang geçti.

Sıfırdan ülkenin en tepesine

Li Keqiang, 1955 yılında Çin’in doğusundaki Anhui eyaletinin başkenti Hefei’de doğdu. Li, ayrıcalıklı bir ailenin çocuğu değildi; doğduğu Anhui eyaleti o dönemde oldukça az imkâna sahipti. Öğrencilik dönemi ise, 1966-1976’da Kültür Devrimi zamanına denk geldiğinden, eğitimi kesintiye uğradı. 1974’te liseyi bitirince üniversiteye gitmek yerine, kırsal kesimde işçilik yaptı. Önündeki tüm zorluklara, imkânsızlıklara rağmen Li, Çin’in en iyi yüksek eğitimlerimden birini veren Beijing Üniversitesi’ni kazandı. Hukuk fakültesini tercih eden Li, sınıf arkadaşları tarafından “müthiş zeki ve hırslı” olarak tarif ediliyordu.

Yüksek lisansına ve doktorasına da Beijing Üniversitesi’nde devam eden Li, hukuka ek olarak akademik uzmanlığını ekonomi alanında doğru da genişletti. Doktora tezi, 1996 yılında Çin’in ekonomi alanındaki en büyük ödüllerinden biri olan Sun Yefang Ödülü’nü kazandı.

Üniversite yıllarında, iktidardaki Komünist Partinin gençlik kanadı olan Komünist Gençlik Birliği’ne katıldı. Birliğin saflarında hızla yükseldi, 1983’te ulusal sekreterliğe katıldı ve 1993’te ilk sekreteri oldu. 1998’de Orta Çin’deki Henan eyaletinin valisi olarak atanana kadar bu görevde kaldı. Li, böylece 43 yaşında Çin Halk Cumhuriyeti’nin en genç eyalet valisi oldu. Hatırlatalım ki; Çin’in siyasi sisteminde vali, yerel Komünist Parti komitesinin sekreterinin ardından geliyor. Yine de Li’nin bu kadar genç yaşta bu kadar önemli bir idari görevi üstlenmesi oldukça önemliydi.

Eyaletin ekonomik kalkınmasını geliştirmek için yaptığı çalışmalardan ötürü ödüllendirildi ve 2002 yılında eyaletin Komünist Parti sekreteri olarak terfi ettirildi. Li, 2003 yılında valilik görevinden ayrıldı ve ertesi yıl da kuzeybatıdaki Liaoning eyaletinin Parti Sekreteri olarak atandı.

Li’nin Çin’in ulusal çaptaki siyasetinde rol oynamaya başlaması, Ekim 2007’de iki yılda bir düzenlenen Parti Kongresi sonrasında Çin’in üst düzey liderleri olan Komünist Partinin Politbüro Daimi Komitesine katılmasıyla oldu. O noktada, son yerel görevi olan Liaoning Partisi Sekreterliği’ni bıraktı. Mart 2013’te de Çin’in ulusal yasama organı olan Ulusal Halk Kongresi (NPC) tarafından, Başbakan Wen Jiabao’nun emrinde görev yapan dört başbakan yardımcısından biri olarak atandı. Başbakan Yardımcısı olarak ekonomiyi de içeren geniş bir portföy üstlendi. Diğer bir deyişle 2013, Li’nin Çin’in ekonomisinin anahtar ismi olduğu seneydi.

Li’nin ekonomik veri kaynakları konusundaki titizliği, bir dönem The Economist dergisinin onun verilerine dayanan “Li Keqiang Endeksi” oluşturmasına neden olmuştu.

Li’nin zor bir dönemde ekonomiyi devraldığını belirtelim. 2008 Ekonomik Krizi’ne karşı ülke ekonomisini canlandırmak için kullanılan 4 trilyon yuan (572 milyar dolarlık) bir teşvik paketinin yarattığı olumsuz sonuçları düzeltmek gibi bir bilançoyu yüklenmek zorunda kalmıştı. Li’nin işbaşı yapmasıyla, piyasanın kendi dengelerini oluşturmasının önünü açan Çin ekonomisi açısından tarihi bir reform uygulanmaya konmuştu. Bu sayede de, son 10 yılda Çin’in ekonomik büyümesi ortalama olarak yüzde 5-6 civarında olmayı sürdürdü.

“Likonomics” olarak adlandırılan bir ekonomik çizgisi olan Li, yapısal reformlara ve Çin’in “açık bir piyasa” olmasına önem veriyordu. Çin’in en önemli ekonomik merkezlerinden biri olan Shenzhen’de 2022’de yaptığı bir konuşmada, “Çin’in ekonomisinin dışa açıklığının, Sarı Nehir ve Yangtze Nehirleri’nin akışlarının tersine çevrilemeyeceği gibi tersine çevrilemeyeceğini” söylemişti. Li’nin Çin ekonomisine bıraktığı miraslardan önemli bazıları, ekonomik girişimlerde bürokrasinin azaltılması, yabancı yatırımın teşvik edilmesi gibi iş dünyasını dışa açan adım ve yapısal reforma verdiği önemdi.

İyi derecede İngilizce konuşan Li, önemli hukuki metinleri de bizzat Çince’ye çevirdi. Daha sonraları eşi olan Cheng Hong da, Amerikan edebiyatı üzerine uzmanlaşan bir akademisyendi. Cheng de, Türkiye’de de popüler olan İngiliz siyasi komedi dizisi “Emret Bakanım”ın (Yes Minister) tercümelerini yapmıştı.

Li’nin ölümü, ülke genelinde de üzüntü yarattı. Çin sosyal medyasında kendisinden övgüyle bahseden yüz milyonlarca paylaşım yer aldı. Çin sosyal medya platformu Weibo’da ölümüyle ilgili bir hashtag, yalnızca birkaç saat içinde 1 milyarın üzerinde görüntüleme aldı. Li hakkındaki paylaşımlarda “beğen” butonu, Çin’deki cenazelerde yaygın olarak kullanılan bir çiçek olan papatyaya dönüştürüldü ve birçok kullanıcı “huzur içinde yat” yorumunu yaptı. Li’nin doğduğu Hefei kentindeki Hongxing Yolu No: 80’deki çocukluk evinin önüne de yas çiçeği olan krizantemlerden oluşan yüzlerce buket bırakıldı.