ABD ve Çin’in “kültürel diplomasisi”
Dışişleri Bakanı Blinken’in Nisan sonundaki Çin ziyaretinde, “mutfak kültüründen” çok, kişisel olarak daha aşina olduğu bir alana odaklandığını söyleyerek kapatalım. Müzisyenlik yönü de olan Blinken, kişisel merakını da ön plana çıkarıp “müzik diplomasisi”ni yeğledi
01.05.2024
ABD ve Çin, son dönemde karşılıklı ziyaretlerini arttırdı. Son olarak, 26 Nisan’da ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, üç günlük bir ziyaret için Çin’deydi. Blinken, geçen Haziran’da da yine Çin’i ziyaret etmişti. ABD Hazine Bakanı Janet Yellen da, Çin’e iki ziyaret gerçekleştirdi.
Devlet Başkanı Xi Jinping’in geçen Kasım ayında San Francisco’yu ziyaret etmesinden bu yana Çin, aradaki farklılıklardan ziyade ABD ile ortak yönlerini vurgulamaya daha istekli gözüküyor. Buna rağmen, ABD ve Çin arasındaki ilişkilerde gerçekten de tansiyonun düşmesi için halledilmesi gereken bir çok konu ve sorun var. Yine de, ilişkilerde tansiyonun biraz daha düşük dozda seyrettiğinin önemli bir işareti, Blinken ve Yellen’in ziyaretlerinde, yedikleri yemeklerle tartışmalar ve “kültürel diplomasi”, gündemde ön plana geçmeye başladı.
ABD-Çin ilişkilerinde “yeme-içme” gündeminin konuşulmaya başlamasında etkili olan belki de, Dışişleri Bakanı Antony Blinken’in kendisi oldu. Blinken, Şubat 2024’teki Münih Güvenlik Konferansı’nda, “uluslararası sistemde masada değilseniz, menüde yer alırsınız” demişti. Blinken, bu sözleri durduk yere söylemedi: Dışişleri Bakanı, artan ABD-Çin gerilimi ve bunların küresel politikada neden olduğu “büyük parçalanma” hakkındaki bir soruyu yanıtlıyordu.
Blinken’in metaforunun, Çin’de siyaseten nasıl karşılandığına sonradan geleceğiz. Blinken’in “masada olmayan, menüde olur” sözlerinin, ABD-Çin ilişkilerindeki ziyaretlerde Amerikalı temsilcilerin yediklerinin gündem olmasına gerçekten etkisi olduğunu söyleyemeyiz.
ABD Hazine Bakanı Janet Yellen’in, geçen yaz gerçekleştirdiği Çin ziyaretinde “halüsinasyonlara neden olduğu” öne sürülen bir mantar türünden yapılan yemeği denemesi, ziyaretlerin “gastro diplomasisi” üzerine ilgiyi asıl başlatan dönüm noktası olmuşa benziyor.
ABD Hazine Bakanı Janet Yellen. Görsel: IMAGO, Wristock / Reuters.
Yellen’in “sihirli mantarı”
Yellen, Temmuz 2023’te başkent Pekin’e yaptığı bir ziyaret sırasında halüsinojenik olduğu bilinen mantarları yerken görüntülenmişti. Çin’de “Jian shou qing”, Türkçesi ile “elini mavi gör” adı verilen “sihirli mantar”dan yapılan yemeklerle ilgili heyecan dalgasını başlattı. Söz konusu mantarlar, botanikte Lanmaoa Asiatica adı verilen, Güneybatı Asya’ya özgü bir tür. Çam türleri altında yetişen bu mantarlar, doğada kırmızı renkleriyle dikkat çekiyor; ancak toplanıp kesildiklerinde maviye dönüşüyorlar. Yunnan Eyaleti’nin mutfağında kullanılan Lanmoa Asiatica’nın halüsinasyonlara neden olan kimyevi özelliğinin pişirilince yok olup olmadığı tartışma konusu.
Yellen, ziyaret ertesinde CNN’den Erin Burnett’in programına konuk olduğunda; “Yemeğe büyük bir grupla gittik ve yemeğimizi ayarlayan kişi siparişi verdi. Lezzetli bir mantar yemeği vardı. Bu mantarların halüsinojenik özelliklere sahip olduğunu bilmiyordum. Bunu daha sonra öğrendim. Ancak, bu mantarlar pişirilince herhangi bir halüsinasyon yapma ihtimalleri yok. Ve o lokantada da iyi pişirildiklerine eminim. Ben de veya gruptaki herhangi birinin üzerinde bir olumsuz etkileri de olmadı” demişti.
Her ne kadar Yellen, bu programda gayet de eğlenerek “sihirli mantar yemeği” konusuna açıklık getirse de; özellikle “Elini mavi gör” mantarları ilgili spekülasyonlar sürdü gitti. Yellen’in bu yemeği yediği, Vietnam, Laos ve Myanmar sınırındaki Güneybatı Çin’in popüler bölgesel mutfağı olan Yunnan Yunnan yemekleri üzerine uzmanlaşan “Yi Zuo Yi Wang” (Giriş ve Çıkış) adlı restoran zinciri de, “sihirli mantar” siparişlerine yetişemez hale geldi. Yi Zuo Yi Wang, Çin’in X’i, Weibo’daki paylaşımında “Şangay, Şencen, Hangju, Şi’an, Şiamen ve Tianjin lokantalarımızdaki “Jian shou qing” (Elini mavi gör) yemeklerimiz tükenmiştir” duyurusu yapmak zorunda da kaldı. Dahası lokanta zinciri, lokanta siparişlere yetişebilmek için mutfak personelinin önemli bir kısmını Jian shou qing yemekleri hazırlamaya kaydırdı. Lokanta, diğer branşlardan çalışanların da, “Elini mavi gör” mantarlarını doğramak için seferber etti.
Yi Zuo Yi Wang zinciri, Yellen’in lokantayı ziyaretinde ısmarladığı yemeklerden oluşan “Paranın Tanrısı” adlı bir de özel menü seti oluşturdu. Yellen’in grubunun mantarların yanı sıra otlu ızgara balık, tavada kızartılmış Yunnan yabani yeşillikleri ve soğuk pirinç eriştesi gibi Çin’de halkın kendisinin tercih ettiği, “turistik” olmayan tercihlerde bulunduğuna da dikkat çekelim. Yellen’in, Nisan’da Güney Çin’deki metropol Guangzhou’yu ziyaretinde Kanton ve yine Pekin’de de “acılı” Siçuan mutfağını denerken, “mütevazı” ve “yabancılara uyarlanmamış” otantik spesiyaliteleri tercih etti. Yellen’in, gittiği lokantalarda “özel odaları” değil; halk arası masaları tercih etmesi ve yerken çubukları/chopstick kullanma becerisi de, Çin’in sosyal medyası ve devlet medyası genelinde beğeni topladı.
Çin ve ABD arasındaki “yemek diplomasisine” başka bir yazıyla da devam edeceğiz. Şimdilik, Dışişleri Bakanı Blinken’in Nisan sonundaki Çin ziyaretinde, “mutfak kültüründen” çok, kişisel olarak daha aşina olduğu bir alana odaklandığını söyleyerek kapatalım. Müzisyenlik yönü de olan Blinken, kişisel merakını da ön plana çıkarıp “müzik diplomasisi”ni yeğledi. Kendisine, Çin’de yemek yapıp yapmadığı konusundaki bir soruya, mutfakta çok beceriksiz olduğu yanıtını verdi. ABD Dışişleri Bakanı, gönlüne daha yakın olan “müzik diplomasisi” çerçevesinde Pekin’de meşhur bir plak dükkanı olan Li-Pi’yi ziyaret etti. Blinken, dükkanda müzik sohbetleri edip, Çin’in önde gelen bazı rockçıların albümlerinden parçaları dinledi. Ayrılırken de, iki plak satın aldı: Çin’in klasikleşmiş rock müzisyeni Dou Wei’in Hei Meng/Black Dream/Kara Rüya albümü ile Taylor Swift’in “Midnights” plaklarını aldı. Swift’i, “en başarılı ihracatımız” diye tanımlayarak espri yapan Blinken, “Müzik, coğrafyadan bağımsız olarak en iyi bağlantı kuran araç” diyerek, uluslararası bağlara vurgu yapan “diplomatik mesaj” vermeyi de unutmadı.