Beş Yıldız Hareketi: Sokaklar parlamentoda

Senelerdir siyasi dengeleri altüst olmuş ve artık kalıcı bir hükümet kurabilmesi gereken İtalya’da 4 Mart’ta yapılacak seçimlerin anketlere göre birinci partisi, Can Dündar’ın daha 2013’te “İnternet Asrı’nın ilk politik denemesi” tabiriyle nitelendirdiği, İtalya’nın 2013’ten beri yapılan genel seçimlerinde yüzde 20’nin altına neredeyse hiç düşmemiş Movimento Cinque Stelle, M5S, yani Beş Yıldız Hareketi. Daha en baştan beri örgütlenme alanı siyasi dengelerin, mafyanın ve muktedirin elinde olan yandaş medya gruplarının basın-yayın organları değil, sosyal medya.
 
Università degli Studi di Milano’da Toplum ve Siyaset Bilimi Bölümü profesörü Paolo Natale’nin Contemporary Italian Politics’te çıkan Beş Yıldız Hareketi hakkındaki yazısı şöyle başlıyor: “Bir zamanlar sadece piazza (meydan) vardı. Binlerce insan o zamanlar Beppe Grillo’nun Parlamentoyu temizlemek ve çok daha fazla bilgiye erişim özgürlüğü hakkında konuşmasını dinlemek için sokaklara ve meydanlara giderdi.” Peki, sadece bir piazza’dan, 2018’in ülke çapındaki seçimlerinde yüzde 27-29’luk bir oy oranına yükselişin hikâyesi nedir?

Aslında bu yükseliş, öyle çok uzun bir zamanda, çok köklü bir hareketle de olmuyor. Beş Yıldız Hareketi’nin kurucuları, 1948’de Cenova’da (kuzey İtalya) doğan komedyen Beppe Grillo’nun ve 1954’te Milano’da doğan girişimci ve hareketin stratejik beyni Gianroberto Casaleggio’nun 2007’de MeetUp’ta internet üzerinden yaptığı toplantılara ve İtalya Telecom’unun ortaklar toplantısına, yeterli miktarda küçük hisse satın alarak katılma ve söz hakkı kazanmasından itibaren sadece 11 yıl geçmiş olmasına rağmen, M5S bu başarıyı yakalayabildi. Yani Beş Yıldız Hareketi’nin hikâyesi, öyle sıradan bir siyasi geleneğin değil, sokakların hikâyesi.

En baştan başlayalım. Torino’da yaşayan gazeteci arkadaşım Murat Çınar’ın 2013’te Bianet’e yaptığı İtalya’yı Seçime Götüren Süreç adlı yazı dizisinde yer alan “5 Yıldızlı Hareket: Umutsuzların Umudu” makalesi sürecin en başını ve ilk yerel seçimlerde Grillo’nun partisinin geldiği noktayı çok iyi özetliyor. Çınar, Grillo’yu anlatırken, Nobel ödüllü yazar Dario Fo’dan alıntı yapıyor: “[Beppe Grillo] Zamanımızın en başarılı hiciv yapan şakacısı.” Çınar, Grillo’nun hedef kitlesini çok iyi belirlemiş: Siyasi ve iktisadi güçleri ve yönetimleri eleştiren, ölümden ve cinsellikten cesurca bahseden Grillo’nun hedefinde, zamanında Hıristiyan Demokratlar ve Sosyalistler varken, son yıllarda tüm siyaset sınıfı bulunuyor.

Her şeyin başlangıcı, 8-9 Eylül 2007’de Beppe Grillo’nun liderliğinde birçok İtalyan şehrinde başlayan, milletvekili seçim kriterlerinde halkın düzgün bir oranla temsil edilmesi ve seçim kanununun yeniden yapılması için yürütülen Parlamento Pulito (Temiz Parlamento) hareketinin medyada çok ses getirmesi ve başarıya ulaşmasını sağlayan imza toplama kampanyası ve protestolardan oluşan V-Day (Vaffanculo-Day) idi. Grillo, kendi V-Day konuşmasını Bolonya’da yaptı. Tüm çalışmalar sonucunda, Grillo’nun bloğunda duyurduğu toplanan imza sayısı 340 bini aştı. Meclise halk tarafından bir kanun teklifi yapılabilmesi için 50 bin imza gerekiyordu ve bu nedenle bu olay, çok büyük ses getirdi. Grillo o zamanlar, sadece yerel seçimlere katılmayı hedefliyordu.

Daha sonrasında işler ciddileşmeye başladı. Hareketin kurumsallaşmasını sağlayan, yerel seçimlere katılımın sonucunda Hareketin adaylarının seçilmesi oldu. Artık yeni bir dönem başlamıştı. 2008 yılında hareket, şimdiki resmî ismini, yani Movimento Cinque Stelle’yi aldı ve beş yıldızdan oluşan ana stratejik prensiplerini açıkladı. 2008 yılında ilk kez yerel seçimlere katıldıktan sonra, 2009’da da katıldığı yerel seçimlerde artık İtalyan siyasi hayatında kendine bir yer edinmişti bile: Hareket, 11 belediye meclisi üyeliğini kazandı. Bunların arasında küçük belediyeler vardı, fakat hareket büyük bir hızla büyüyordu. Bolonya, Livorno ve Brindisi gibi daha büyük şehirlerin yönetim meclislerinde hareketin üyeleri yer almaya başladı.

2012’ye gelindiğinde 192 tane meclis üyesi, Mira, Sarego, Parma ve Comacchio belediyelerinde çoğunluğu sağlayıp başkanlığı elde etmişti. Harekete daha çok insan katılıyordu. 2012’den önce hareketin iki ana desteği vardı: Geleneksel partilerin yalan dolu programlarından usanmış ve artık demokratik yönetime bir şekilde temsilen değil doğrudan katılmak isteyen sol seçmen kitlesi, ve İtalya’nın politik hayatına kişisel olarak katılabilmek için kendine harekette yeni bir alan bulan yeni aktivistler.

2012’den önce ulusal oyların yüzde 9-10’uyla sınırlı kalan hareket, bu tarihten sonra yüzde 15’e yükseldi ve Berlusconi’nin partisinin hemen arkasında yer aldı. Dönüm noktası olarak sayılan Parma ve Cenova seçimlerinde hareketin büyük bir başarı kazanmasından sonra 2013’te, Hareketin ulusal oyların neredeyse yüzde 25’ini almasının sonucunda, klasik sol kanat seçmenden Harekete büyük bir kitle kaydı. Artık Grillo,  sadece hayal kırıklığına uğramış sol ve merkez sol seçmenlerinin ve kendine politik alanlar yaratmaya çalışan aktivistlerin değil, Berlusconi ve Bossi’nin verip tutmadıkları sözlerden bıkıp usanmış ve kendilerine geleneksel, eski usul bir sol parti dışında bir alternatif arayan bazı sağ kanat seçmenin de peşine takıldığı bir lider hâline gelmişti. 2013’teki seçimlerin sonucunda Temsilciler Meclisi’nde M5S tek başına katılan tüm partilerden daha fazla oy almış ve böylece Senato’daki en büyük ikinci güç olmayı başarmıştı.

 2014 Avrupa Parlamentosu seçimlerine gelindiğindeyse hareket, yüzde 21’lik bir oy oranıyla Parlamento’ya 17 milletvekili sokabildi. Şimdi de, 4 Mart’ta yapılacak seçimleri bekliyor.
Grillo ve Casaleggio, ve daha sonra da hareketin kendisi neyi savunuyordu? Beş Yıldız Hareketinin genel hatları şöyle özetlenebilir (bu maddelerin açıklamasını blogda yazan şekliyle aşağıda bulabilirsiniz):

1. Gerçek lider hareketin kendisidir.
2. Doğrudan demokrasi
3. Sosyal medya, örgütlenme ve toplantı grupları
4, Kamu harcamalarının kısılması ve mecliste gönüllü çalışan vatandaşlar
5. Şeffaflık ve vergi adaleti

2017’den beri neler oldu? 2013’teki fenomen başarısından sonra, 2015 yılında Grillo politikadan ve hareketten ayrıldığını ve komedyenliğe döndüğünü açıkladı. 31 yaşındaki Luigi di Maio’nun hareketin ve partinin başına geçmesi bu şekilde gerçekleşti. 1986 Napoli doğumlu Di Maio, hâlihazırda Temsilciler Meclisi başkanı olarak görev yapıyor. Mühendislik fakültesinden mezun olduktan sonra hukuk fakültesine devam etmiş ve hiçbir zaman üniversiteden mezun olmamış, fakat tüm öğrenim hayatı boyunca öğrenci kolektiflerinde aktif yer almış. 2007 yılında gazeteci olarak kaydını yaptıktan sonra Napoli’de farklı gazetelerde çalışmış, ve yine 2007 yılında “Amici di Beppe Grillo” (Beppe Grillo’nun Arkadaşları) aktivist grubunun kurucuları arasında yer almış. İtalyan Parlamentosu’ndaki şu andaki görevine seçilmesi de 2013 tarihine denk geliyor, ve bugüne kadar İtalya’da başbakanlığa adaylığını koyan en genç parti başkanı olmasının yanı sıra, şimdiye kadarki en genç Temsilciler Meclisi başkanı.

Beş Yıldız Hareketi’nin ve partinin tüm hikâyesi güllük gülistanlık değil. 12 Temmuz 2017’de Di Maio, Cenova’da M5S’nin eski adayı Marika Cassimatis tarafından yapılan şikâyet üzerine iftira suçuyla polis tarafından soruşturulmuş. Daha önce, partinin düsturuna uygun olarak herhangi bir suçtan kurtulabilmek için herhangi bir şekilde parlamento dokunulmazlığını kullanmamaya söz veren Di Maio, kendi sözleriyle çelişecek şekilde iftira suçundan sorumsuzluk için parlamento dokunulmazlığına başvurmuş. Di Maio aynı zamanda bazı çevreler tarafından, Beppe Grillo’nun yönetimi altındaki medya yüzü olmakla eleştiriliyor.

Beş Yıldız protest hareketinin kendisi de, Di Maio’nun Avrupa’ya karşı tutumunu yumuşatması ve çeşitli anahtar konularda bazı fikirlerini kısmî de olsa geri çekmesi nedeniyle, artık düzen-karşıt özelliğini yitirmekle ve bir başka sistem partisi hâline gelmekle suçlanıyor.

4 Mart seçimleri, tüm bu polis soruşturmalarına ve “solu bölme” suçlamalarına rağmen M5S’nin ne kadar güçlü olduğunu gösterecek.
 
Beş Yıldız Hareketi’nin Temel Prensipleri
Gerçek Lider Hareketin Kendisidir

Bir organizasyon düşünün ki olabildiğince yatay örgütlenmiş ve bir lideri yok. Herkes eşit. Sadece bazıları bazı görevlere aday olmuş/önerilmiş ve seçilmiş. İnsanlar liderin değil hareketin programı etrafında toplanmış ve seçimlerde bu programa oy veriyor. Program dinamik bir yapıya sahip ve ihtiyaca cevap vermediği hissedilirse tartışılıp, oylanıp güncelleniyor. Bir başka deyişle liderin şahsıyla özdeşlemiş bir program yok. Liderle ters düşer miyim diye bir korku yok, herkes özgür iradesi ile seçim yapıyor. Lider olmadığı için liderlik mücadelesi yok. Kırgınlık, kamplaşma, hareketten kopma yok.  Fikir alışverişi, uzlaşma ve ortak müşterekte buluşma var.
Denebilir ki güçlü liderlerin özelliği olan, kitleleri etrafında sürükleyecek iyi bir hatip olmadan nasıl olacak bu hareket? Beş Yıldız Hareketi’nde lider yok ama az önceki özelliklere sahip bir sözcü var. Parti mitinglerinde konuşmaları da o yapıyor. Beppe Grillo’ya göre “Eğer hatipliği iyi, insanların tanıdığı  bir ünlüyü alıp teknoloji ile birleştirirseniz, Dünya’nın her yerinde dengeleri değiştirecek bir güç elde edersiniz”. Grillo, Beş Yıldız Hareketi’nin sözcüsü. Parti programına ters düşmemek adına kendi özel hayatına dikkat ediyor. Örneğin Ferrari arabasını ve motor yatını satmış. Meclise girme, başbakan olma sevdası yok. Yıllarca kameralar önünde topluluklara hitap ettiği için sahnede çok rahat, hazır cevap ve karizmatik.
 
Doğrudan Demokrasi

Her üye tartışılan konu üzerinde fikir beyan ediyor ve oy kullanıyor. Buna elverişli bir internet altyapısı kurmuşlar. Nihai hedefleri arasında devletin her vatandaşa sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayabileceği ve insanca geçinebileceği kadar maaş, sağlık güvencesi ve mecliste tartışılan konular hakkında doğrudan fikir beyan edip oy kullanabileceği internet erişimi sağlaması var. Bu sayede seçilen milletvekilinin kendisine oy verenlerin istediği şekilde görüş bildirmesi hedefleniyor.   öylece bireylerin mecliste doğrudan temsil edilerek gerçek halk iradesinin parlamentoya yansıması amaçlanıyor.

Sosyal Medya, Örgütlenme ve Toplantı Grupları

İtalyan medyası Silvio Berlusconi gibi kirli politikacılar ve işadamlarının elinde. Dolayısıyla ana akım medyaya asla güvenmiyorlar. Zaten medya da onları yok sayıyor. Bu yüzden hareket internet ortamında; Grillo’nun blog sayfası, twitter ve facebook üzerinden haberleşip örgütleniyor. Harekete üye olmak için blog grubundan onay almak gerekiyor. 8 Kasım 2012 tarihindeki rakamlara göre  532 Grillo Toplantı Grubu’nda 87.995 üye bulunmaktaydı.
Aynı bölgede yaşayan üyeler belirli aralıklarla bir araya geliyor. Bu toplantılarda hem eğlenip hem de bölgesel ve genel konular üzerinde fikir alışverişi yapıyorlar. Ana hatları ile amaçları kendi yaşadıkları mahalleden başlamak üzere dünyayı daha yaşanabilir bir yer yapmak.
 
Kamu Harcamaları ve Mecliste Gönüllü Çalışan Vatandaşlar
 
Hareket’in adayı olmak için önce üye olmak gerekiyor. Prensipleri gereği adlî kaydınızın temiz olması gerekiyor çünkü Beş Yıldız’ın bir amacı da meclisi sabıkalı vekillerden temizlemek. Seçilmek istediğiniz yerde yaşamalısınız. Böylece o bölgenin sorunlarına gerçekten hâkim olursunuz. Son olarak daha önce hiçbir siyasi partiye üye olmamanız lazım. Beş Yıldız’ın bir amacı meclise siyasi geçmişi temiz yeni yüzler sokmak.  Aday olup seçildikten sonra iş bitmiyor, her 6 ayda bir seçmeninizden güvenoyu almalısınız. Aksi takdirde görevden azlediliyorsunuz ve milletvekilliğiniz düşüyor.
 
Her 5 Yıldız milletvekili maaşının yaklaşık %70’ini hareketin banka hesabına aktarıyor. Bu hesaptaki paralar ise KOBİ’lere mikro kredi olarak dağıtılarak ayakta kalmalarına destek olunmaya çalışılıyor. Hareketin amaçlarından biri kamu kaynaklarının siyasiler tarafından sömürülmemesi.  Astronomik maaşlara, lojmanlara, şoförlere, araçlara karşılar. Cumhurbaşkanı’nın aldığı yıllık 280.000 €’ya itiraz etmeden iğneyi kendilerine batırıp normal bir İtalyan vatandaşının mükemmelen yaşayabileceği 3000 € maaşa razı olmuşlar. Beş Yıldız hareketi milletvekilliğini bir rant ve imtiyaz kapısı olmaktan çıkarıp, dürüst vatandaşların gönüllü olarak ülkeye hizmet ettikleri bir anlayışa taşımak idealindeler.
 
Devletin verdiği seçim yardımlarına da tamamen karşılar. Parti ve para ilişkisini kesmek istiyorlar. Kendilerine verilecek seçim yardımı da reddedeceklerini açıkladılar. Kamu giderlerini de en aza indirerek bu kaynakların yeşil ve yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı teknolojilerle üretim yapan kurumlara kaydırılarak istihdam yaratmayı hedefliyorlar.

Şeffaflık ve Vergi Adaleti

Hareketin ve üyelerin hesapları şeffaf bir şekilde açıklanıyor. İsimsiz bağışlar kabul edilmiyor. Aynı tutumu devletin ve özel sektörün her kurumundan bekliyorlar. Bu konuda yasalar çıkartmaya çalışıyorlar. Ayrıca dolaylı vergilerin en aza indirilerek birey ve kurumların gelirleri oranında artan vergiler vermesini istiyorlar.