Çekik gözlü Çinli model tartışması

2022 başında Çin’deki başlıca tartışmalardan biri, reklamlardaki bir modelin “gözlerinin çok çekik olup olmadığı” idi. Cài Niángniáng (@菜孃孃) adlı model, birden Çin’in Twitter’ı Weibo’nun başlıca tartışma konularından birine dönüştü.

Cài’nın “mesele edilmesine” neden olan ise, hiç beklenmeyecek biçimde, “çekik gözleri” idi. Asyalı ve özellikle de, Çinli bir modelin çekik gözleri neden Çin’deki bir reklamda sorun edilsin? Özellikle de, reklamın yeni ortaya çıkan bir çalışma değil; 2019’dan kaldığı düşünülürse…

Cài’yi eleştirenler, gözlerinin abartılı derecede çekik olduğunu ve böylesi bir özellikte modelin reklamlarda kullanılmasının “hakaret gibi” olduğunu öne sürüyorlar. Dahası Cài’nin çekik gözlerini daha da çekikleştirmek için abartılı bir makyaj kullandığı eleştirisi de yapılıyor. Konuyla ilgili yorumlarını sorduğum genç Çinliler de, bu görüşteydi. 

Peki çekik gözlü bir modelin reklamı, Çin’de neden sorun ediliyor, beğenilmiyor ve hattâ "rencide edici" bulunuyor?

Aslında mesele Cài ve bu reklam değil. Benzer tartışmalar farklı reklam ve filmlere yönelik olarak da alevlendi. Örneğin, Dolce & Gabbana’nın, Kasım 2019’da yayınlanan reklamlarını ele alalım. Bu reklamlar, Çinli model Zuo Ye’nin çubuklarla; yani chop stick’lerle pizza ve diğer tipik İtalyan yemeklerini yerken gösteriyordu. Lüks tüketim ürünleri ve markaların oldukça popüler olduğu Çin’de, Dolce & Gabbana’nın bu reklamı, çok tepki yarattı. Hatta, markanın ürünleri boykot edildi. Dolce & Gabbana, “Çin’i çok sevdikleri için böyle bir kampanya yaptıklarını” söyleseler de, tepkiler dinmedi.

Christian Dior ve Mercedes de, Çinlileri temsilen kullandıkları imgeler nedeniyle tepki çeken markalar. Kasım 2021’de, Dior’un Şangay’da açılan bir sergide kullandığı fotoğraflar, tepkiler üzerine geri çekilmek zorunda kalmıştı. Fotoğrafçı Chen Man da, Dior’dan yetkililer de özür dilemişlerdi. Marka ve fotoğrafçı, Çinli kadınları “kalıplaşmış imajlarla” temsil etmekle suçlanmıştı. 

Dior'un tepki çeken reklamı.

Benzer biçimde, Aralık 2021’de Mercedes-Benz de, reklam kampanyasında “Asyalılarla ilgili Batılı önyargıları dışa vurur” bir yaklaşım sergilemekle suçlandı. Mercedes’in Çin’in Twitter’ı Weibo’da 25 Aralık’ta yayınlanan reklam kampanyasındaki modelin gözlerinin eyeliner ile aşırı biçimde çekikleştirildiği öne sürülmüştü. 

“Neysem O’yum” tartışması

Kaderlerini değiştirmek için geleneksel aslan dansı yapmayı öğrenen üç genç hakkında bir animasyon olan "Ben Neysem O’yum” (I am, What I am), karakterlerin Çinlilerin nasıl göründüğüne dair Batılı klişelerle oynamak için tasarlanıp tasarlanmadığı konusunda dönen bir tartışmaya girdi. Geçen ay vizyona giren bu filmde tüm kahramanlar, çekik gözlere sahip.

Sosyal medyadaki tartışmalar o kadar kızıştı ki bazı kişiler filmi hiç izlememe kararı aldı ve filmin gişesi şu ana kadar beklentilerin altında kaldı. İngiliz Oscar ödüllü film yapımcısı Malcolm Clarke, dört dakikalık bir video çekerek, Çinli sosyal medya kullanıcılarını, karakterlerin gözlerinden ziyade hikâyeye ve teknolojiye odaklanmaya çağırdı..

Geniş eleştirilere yanıt veren filmin yapımcısı Zhang Miao, kendisinin ve ekibinin, güney Guangdong Eyaleti'nin yerlileri olan karakterleri, genellikle hoş görünümlü karakterler içeren Amerikan ve Japon animasyonlarına uymak yerine gerçekçi bir tarzda tasarladıklarını söyledi. Bu yanıt da yine bir tepkiyle karşılaştı ve o bölgeden bazı sosyal medya kullanıcıları, gözlerinin o şekilde çekik olmadığını söyledi.

Bu animasyon filmi, Çin'in sosyal medyasındaki “çekik” gözler sorunuyla” ilgili hararetli tartışma dünya genelinde gündem olana kadar küresel çaptaki izleyicilerin dikkatlerini çekmemişti. Bu nedenle, Çin dışında bu tarz tartışmaların, tanıtıma katkısı bile olduğu öne sürülebilir. 

Neysem O'yum animasyon filmi.

Sorun nerede?

Tüm bu örneklerde, resmî makamların, Komünist Parti’nin verdiği tepkilerden değil; kamuoyundan gelen tepkilerden bahsediyoruz. 

Çin kamuoyunda negatif algıları tetikleyen, tam da bu “oryantalist” olarak nitelenebilecek imajdı. Diğer bir deyişle, “Batı ve Doğu farkını” vurgulayan; “Batılı gözle Doğu’yu yansıtan” imajlardı. Yani “stereotip” olarak nitelenebilecek Asyalı veya Çinli imajının, tek tip biçimde 1,4 milyar nüfuslu bir topluma yansıtılması.  

Bu arada, şuna da dikkat çekelim ki; tartışmalar sadece Çin, Asya ve tek bir etnik gruba yönelik değil.

Dove kozmetik markasının bir reklamında, “siyah bir kadının”, Dove öncesi “kahverengi” ve sonrasında “beyaz” olması, ırkçılık bağlamında tartışılmıştı. Markanın vurgulamaya çalıştığı, herhangi bir renk giysi ve giysiyle beraber ten renginin aslında “insani” bir değişiklik yaratmadığı idi.

Ne var ki, konu “ırklar” ve “ırk/etnisite” üzerinden Batı/Doğu ayrımı olunca işler karışıyor.

Sorun, bir reklamda “Çinliler fazlasıyla çekik gözlüdür” rolündeki bir modelin oynatılması değil. O reklam veya imajın, tüm Çin ve Asya’yı temsil etmesi…

Türkiye özelinde baktığımızda, tipik “Arap imgelerinin” -“Türk” veya daha doğrusu “Ortadoğulu”  imajı ile ilintilendirilmesine karşı çıkanları bu durumla bağdaştırabiliriz.

—-
Tepedeki fotoğraf: Tartışmaların odağındaki model Cài Niángniáng