Çin’in yeni “A Takımı”

Dünyanın “1 numaralı ekonomisi” olmak için ABD ile yarışan Çin’in yeni yönetim kadrosu belli oldu. Her beş yılda bir düzenlenen Çin Komünist Partisi Kongresi, 22 Ekim’de sona erdi.
 
Genel kanaatlerin aksine, Çin’de Komünist Parti, teknik olarak “tek parti” değil. Üç bin üyesi olan “Tayvan’ın Kendi Kendini Yönetimi” gibi bir partiden; “Çin Demokrasi Ligi” gibi yaklaşık 300 bin üyesi olan bir harekete kadar farklı siyasi gruplar da var. Elbette Komünist Parti, ülkedeki tek egemen güç. Bu nedenle de, ülke siyasetinin izleyeceği rota bakımından, Komünist Parti’nin nasıl bir kadro ile yönetildiği çok önemli.
 
20. Parti Kongresi’nde de, önce yeni “Merkez Komite” üyeleri belirlendi. Merkez Komite de; Politbüro, Politbüro Daimi Komitesi ve Genel Sekreter, Merkez Askeri Komisyonu (en üst askeri organ) ve Sekreterya’da kimlerin olacağını oyladı. Kongre’nin üyelerini belirlediği organlardan biri de, Çin’in son 10 yıldır en önem verdiği konulardan biri olan, “yolsuzlukla mücadele” ile görevli, Disiplin Tetkiki Merkez Komisyonu oldu.
 
Önce Kongre’nin “beklenen ve gerçekleşen” sonuçlarını ele alalım; ardından da, “sürprizlerini”. 2012’den beri Çin’in lideri olan Xi Jinping, yeniden Komünist Parti Genel Sekreteri ve Merkez Askeri Komisyonu Başkanı seçildi. Xi’nin, 2023’ün başında yapılacak, Ulusal Halk Kongresi’nde de “Devlet Başkanı” seçilmesi bekleniyor; ki, bu sadece sembolik ağırlığı olan bir görev.
 
Komünist Parti Genel Sekreterliği, Xi’nin seçildiği görevler arasında en önemli ve en belirleyici makam. Bu pozisyon da, Çin Halk Cumhuriyeti’nin ikinci lideri, Deng Xiaoping’in döneminde 1982’de oluşturuldu. O zamandan bu yana, Çin’de üç önemli tepe makam var: Zirvede, Komünist Parti Genel Sekreterliği, Devlet Başkanlığı (bahsettiğimiz gibi daha çok sembolik) ve Merkez Askeri Komite Başkanlığı (bir tür Genelkurmay Başkanlığı).
 
Xi’den önce üçüncü kez Komünist Parti liderliğine sadece Çin Halk Devrimi’nin lideri Mao Zedong seçilmişti. Mao’nun görevden uzaklaştırılmasından sonra, iki dönemden fazla Çin Devlet Başkanlığı görevinde bulunulmaması, ülke anayasasında yer almıştı. 2018’de, Xi’nin öncülüğünde anayasanın bu maddesi değiştirildi ve kendisinin üçüncü kez devlet başkanı olmasının önü açıldı. Dahası, ülkenin yazılı olmayan ve 68 yaşında gelenlerin ülke yönetiminde yer almaması kuralı da, bu dönem esnetildi. “Yedi yukarı, sekiz aşağı” olarak anılan bu gayriresmi kurala karşın, 69 yaşındaki Xi ve Politbüro’daki bazı isimler (örneğin Dışişleri Bakanı Wang Yi), yönetimde kalmayı sürdürdü veya Politbüroya girdi.
 
Gelelim, Xi’nin en yakın çalışma arkadaşları, “A Takımı” olan Politbüro Daimi Komitesi’ne: Komite’nin 7 üyesinden, dördü ayrıldı. Beklendiği üzere, Wang Huning ve Zhao Leji, Komite’de yeniden yer aldı. Ancak, onlar dışında beklenenin dışında isimlerin seçilmesi söz konusu oldu. Öyle ki, Marco Polo adlı Çin konusunda önde gelen haber kaynaklarından birinin düzenlediği, “Politbüro Daimi Komitesi’nde kimler yer alacak?” yarışmasının dünya genelinde tam olarak doğru tahminde bulunabileni olmadı.
 
Li Zhanshu ve Han Zheng’in yaş haddi dolayısıyla (68 yaşını aşmaları), Politbüro Daimi Komitesi’nde yer alması beklenmiyordu; öyle de oldu. Li, 2023’ün ilk aylarına kadar yasamanın en üst düzeyi olmaya ve Han, Birinci Başbakan Yardımcısı görevini yürütmeye devam edecekler.
 
Wang Huning, Komünist Parti’nin günümüzdeki en üst düzey ideoloğu olarak biliniyor; diğer bir deyişle, yönetimin beyni diyebiliriz. Wang, Jiang Zemin ve Hu Jintao dönemlerinde de, danışmanlık yapmıştı; şimdi de, Xi’nin en üst düzey danışmanı olması bekleniyor. Zira, A takımı’nın 4 numarası olarak, kare aslardan biri olarak ön plana çıktı.
 
Zhao Leji ise, yolsuzlukla mücadelede Xi ile yakın çalışmış, Disiplin Tetkiki Merkez Komisyonu Başkanlığı yapmış bir isim. Zhao, büyük ihtimalle, Ulusal Halk Kongresi’nin Daimi Komitesi Başkanı olarak yasamanın başına geçecek. Bunu da, Politbüro Daimi Komitesi’nin 3 numarası olmasından anlıyoruz. Wang ve Zhao için bahsettiğimiz görev dağılımları, gelecek senenin başında Ulusal Halk Kongresi’nde gerçekleştirilecek. O zamana kadar, Çin’in yönetiminde hâlâ sürprizler olabilir –fakat, yine de, en önemli belirleyici süreç Komünist Parti Kongresi idi diyebiliriz.
 
A Takımı Sürprizleri
Peki, Politbüro Daimi Komitesi listesinin sürprizleri ne oldu?
 
Öncelikle, ülkenin iki numarası; yani Xi’den sonra gelen ismin, Li Qiang olması sürprizlerden biriydi. 63 yaşında görece genç bir yönetici olan Li, Başbakan olarak, ekonomiyi yönlendirecek isim.
 
Li, Şangay Parti Genel Sekreteri olarak, ülkenin ticari dinamosu olan bu kentte “Sıfır COVID” politikası çerçevesinde sıkı tedbirler aldığı için eleştirilmişti. Bu nedenle de, Xi ile yakın çalışma tecrübesi olsa da, Politbüro Merkez Komitesi’nde bu kadar da üst düzey bir göreve gelmeyebileceği yorumları yapılıyordu. Buna karşılık Li’nin listedeki pozisyonu belli olduktan sonra, Wall Street Journal ve Financial Times gibi ekonomi konusunda önde gelen kaynaklar, Li’yi “piyasa dostu ve reformcu” diye de övdü.
 
Li Qiang’ın seçilmesindeki beklenmedik yönlerden biri de, şimdiye kadar Xi’ye çok yakın bir diğer ismin Politbüro Daimi Komitesi’ne girmesi de, sürpriz olarak nitelendi: Beijing Parti Sekreteri Cai Qi. Benzer biçimde, Xi’nin yakın çalışma arkadaşlarından, beş yıldır “Özel Kalemi” sayılabilecek bir görevdeki Ding Xuexiang da, “Birinci Başbakan Yardımcısı” olarak Li Qiang ile beraber Çin ekonomisinin sorumlusu olacak. Komite’ye yeni giren ve yedinci sıradaki Li Xi de, Xi ile çalışma deneyimi olan bir diğer isim. Li Xi, Çin ekonomisinin en büyük atardamarı sayılabilecek Guangdong Eyaleti’nin Parti Genel Sekreteri.
 
Bir yandan bakıldığında, Xi’ye hakikaten de yakın isimlerden bir A Takımı oluştu; öte yandan ise, Xi’nin ülke yönetimindeki rolü, iddia edildiği gibi “anayasal güvenceye” kavuşturulmadı. Tersine, ülke yönetiminde liderden çok partinin bir bütün olarak ağırlığı vurgulandı. Dahası, birçok yorumcunun iddia ettiğinin aksine Xi’nin ideolojik çizgisi ve liderliğini vurgulayacak ek düzenlemeler getirilmedi. Dahası, Xi’nin yeni takımının başlıca özelliği, ekonomiye yönelik bir ağırlığa sahip olması.
 
Komite’ye girmeyenlerin verdiği ipuçları
Eski Politbüro Daimi Komitesi’nin en üst düzey isimlerinden Başbakan Li Keqiang ve Baş Danışman Wang Yang’ın yaşları el verdiği halde yönetimde yer almamaları beklenmedik gelişmelerdi. Ülkede “derin yoksulluğun” tamamen bitirilmesinde Xi ile yakın çalışan başlıca siyasetçi Hu Chunhua ise, Daimi Komite yönetim kadrosuna girmediği gibi Politbüro’da da yer almadı. Hu’nun, Merkez Komite’de siyasi kariyerine devam etmesi, 59 yaşındaki bu ismin gelecekte de karşımıza çıkabileceğini düşündürüyor.
 
Xi, hakikaten de yakın kurmaylarından oluşan bir ekip kurmak istemişe benziyor. Buna karşılık, “piyasa dostu” ve ekonomi odaklı eksende de kendi damgasını vurmak istiyor olabilir. Xi’nin arayışı sadece daha “benmerkezci” bir yönetim anlayışı olsa, anayasal değişikliklerde çok daha ileri gidebilirdi.
 
Tüm bu değişikliklerin ötesinde, Xinjiang ve Tibet’in 2021 sonunda görevinden alınan Parti Sekreteri Chen Quanguo’nun bu Kongre’de tamamen yönetim ve politikadan dışlanması da dikkat çekiciydi. Buna karşılık, Xinjiang’ın yeni yöneticisi, “ilerici” olarak bilinen Ma Xingrui, Politbüro’ya girdi. 23 Eylül’de Washington Post’ta çıkan ve Xinjiang’daki gözlemlerini aktaran Eva Dou ve Cate Caddell’in “As crackdown eases, China’s Xinjiang faces long road to rehabilitation” (Baskı hafiflerken, Çin’in Xinjiang’ının rehabilitasyona doğru uzun bir yolu var) başlıklı haberi de, bölgede bazı şeylerin yavaş da olsa değişmekte olduğuna işaret ediyordu.
 
Bakalım, yeni Çin’in A Takımı, “Sıfır COVID”, Tayvan Körfezi’nde gerginlikler, ABD ve Avrupa Birliği, bölge ülkeleriyle ilişkilerde hangi politikaları sürdürecek; hangi konularda yeninin peşine düşecek?
 
—–
Kapak Görseli: Xinhua News Agency / via Kyodo