“Güvensiz” bir meslek: Gazetecilik…

Geçenlerde Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği’nin (MLSA) açıkladığı “Türkiye’de Gazetecilik: Güvende Hissetmiyorum” başlıklı rapor, geçmişten günümüze medyanın, gazeteciliğin durumu üzerine düşünmeme vesile oldu. (İlginç ve düşündürücü veriler içeren raporun tamamı için bkz.)
 
Rapor, son 5 yıllık süreci kapsayan bir araştırmanın sonuçlarını kapsıyor. Buna göre her 10 gazeteciden dokuzu kendisini “güvende” hissetmiyor ve çoğu da işini “gözaltına alınma veya tutuklanma” endişesi taşıyarak yapıyor.
 
Gazetecilerin kendilerini “güvende” hissetmemelerine neden olan tehdit, hakaret, hedef gösterme gibi baskı ve şiddet biçimlerinin kaynağı, sürpriz yok, kolluk kuvvetleri, savcılar, mahkemeler, kısacası devlet. Sosyal medyada önüne geleni tehdit eden, hakaret eden, hedef gösteren “trollerin” de bir şekilde devletle “iltisaklı” oldukları, yaygın kanaat. 
 
Gazetecilik kendinizi “güvende” hissetmediğiniz, kaygı ve endişelerle birlikte işinizi yaptığınız bir meslek; ama bu, son 5 yılın meselesi olmadığı gibi bütün meslek erbabı için geçerli olan bir durum da değil. Aslına bakarsanız, “bize özgü” bir durum da değil.
 
Çünkü, gazetecilik araştırmak, sormak, sorgulamak, haber vermek, eleştirmekle ilgili bir “iş” ve tam da bu nedenle güç ve iktidar sahiplerinin hazzetmedikleri bir meslek. Bu yüzden ellerinden geldiği ölçüde medyayı kontrol etmek, bağımlı kılmak, mümkünse kendi propaganda organları, borazanları haline getirmek isterler.
 
İyi kötü “demokrasi” olan ülkelerde güç ve iktidar sahipleri bu isteklerini gönüllerinden geçtiği gibi gerçekleştiremiyorlarsa, bu, o ülkelerde medyanın nispeten “bağımsız” bir güç olması ve genel olarak da toplumun mücadele ederek kazandığı hak ve özgürlüklerini sahiplenme, savunma konusunda sorumlu ve duyarlı olmasıyla ilgili bir durumdur.
 
Direkt diktatörlük olan ülkeler bir yana, demokrasi “imiş” gibi görünen ülkelerde ise, “anaakım” denilen medya genellikle iktidarın güdümündedir. “Muhalif” medya da vardır aslında ama onlar da kendilerine çizilen sınırları zorladıkları zaman “terör örgütü üyesi”, “terör propagandası” gibi gerekçelerle kendilerini devlet karşısında bulurlar.
 
Bu nedenle örneğin ülkemizde “yandaş medya” olarak adlandırılan kuruluşlar ve bu kuruluşlarda beklendiği, sipariş edildiği, arzu edildiği biçimde işlerini maaşlı birer propagandacı olarak yapanlar tabii ki baskı altında değillerdir, “güvenlik” sorunları yoktur ve gayet mutlu mesut gazetecilik mesleğini yozlaştırmakla, tanınmaz hale getirmekle iştigal etmektedirler.
 
Nitekim “Türkiye’de en güvendiğiniz kurum hangisi?” anket ve araştırmalarında medya uzun süredir hep sonuncu sıradadır. En son geçtiğimiz yılın sonunda Asal Araştırma’nın düzenlediği ankette ortaya çıkan sonuç da buydu.
 
Medyanın bağımsız ve özgür olmasına ilişkin çok şey söylenebilir kuşkusuz ama sanırım en önemlisi, sorunun demokrasi standartlarıyla, ne kadar “demokrasi” olunduğuyla doğrudan ilgili olmasıdır. Örneğin düşünce ve ifade özgürlüğü alanında “çok iyi” durumda olup da medya/basın özgürlüğü konusunda “çok kötü” olmak mümkün değildir. Tersi de doğrudur elbette; medya/basın özgürlüğü alanında kayda değer bir sorun yok ise, bu, düşünce ve ifade özgürlüğü hakkının kullanılması konusunda da “iyi” durumda olduğunuza delalettir. Yani sorunu bir bütün olarak Temel Hak ve Özgürlükler sorununun bir parçası görmek gereği var.
 
***
 
Türkiye’de medyanın “basın” olduğu zamanlarda da durum bugünkünden farklı değildi. İlla kıyaslamak doğru olmayabilir ama galiba daha kötüydü. Gazetecilik, yine “güvenli” bir iş değildi ve gözaltı, tutuklama, mahkeme, dava, işkence, eziyet, takibat, toplatma, yasak, yaptığımız işin “olağan” birer parçası gibiydi.
 
1987 yılında, Metris’ten çıktığım sene, aylık bir sosyalist dergide çalışmaya başlamıştım (Yeni Çözüm). Hemen her sayımız için dava açılıyor, toplatma kararı veriliyordu. Sosyalist basın bu baskılara göğüs gererek gazetecilik yapmaya çalışırken, maruz kaldığımız baskılar sonradan adı “anaakım medya”ya çıkan gazetelerde kısa bir haber dahi olmuyordu. Devlet, o zaman da “Ama onlar gazeteci değil ki” diyordu ve malum gazeteler de “devlet ne derse o” havasındaydı.
 
1988 yılında aynı “kaderi” paylaşan sosyalist yayınlar olarak bir platform oluşturduk ve “Sosyalist basın susturulamaz” adını verdiğimiz bir kampanya başlattık. Amacımız sorunu kamuoyuna mal etmek, diğer basın ve meslek kuruluşlarını duyarlı olmaya zorlamak, parlamentodaki muhalefet partilerini harekete geçirmek ve sonuç olarak yoğun baskıları bir nebze olsun geriletmekti. Kampanya kapsamında yapacağımız şeylerden biri gazeteleri ziyaret etmek ve yöneticileriyle görüşmekti. O zaman, hatırlayanlar bilir, gazeteler, dergiler, dizgi ve grafik büroları, velhasıl basınla ilgili kuruluşlar genellikle Cağaloğlu’ndaydı.
 
Hürriyet’inden Cumhuriyet’ine bütün gazeteleri ziyaret ettik. Görüştüğümüz gazete yöneticilerine sosyalist basının maruz kaldığı baskıları anlattık ve daha duyarlı olmaları gerektiğini söyledik. Birkaç ay süren kampanyamız boyunca bütün etkinliklerimizden bu gazeteleri haberdar ettik ama sadece bir kez birinde (Milliyet) pul kadar kısa bir haber olduk.
 
Kampanya süresince ve sonrasında çok enteresan şeyler de oldu. Bir gün bir vesileyle anlatırım.
 
1990’lı ve sonrasında 2000’li yıllar açısından da tanıklıklarım var. Anlatacağım. Yaşadığımız durumu değiştireceğinden değil ama ders çıkarmak gereken çok şey olduğu için…
 
—–
Kapak Görseli: Alexa (Pixabay)