Jar û Diyar, Dersim

“Biz görmedik… Sizler ve sizlerin çocukları görürse, ruhumuz şad olur, arkada kalan yaşlı gözlerimiz sevinçle ışıldar… Dünya yüz çevirdiği iyiliklere döner yüzünü; savaşlar, haksızlık ve adaletsizlikler son bulur… Gönüller bir ve yurdumuzun geleceği aydınlık olur… Her köşesi kan ve dua ile anılan ziyaretler diyarı Dersim, Düzgün Baba’nın, Munzur Baba’nın, Sultan Hıdır’ın iyilik, güzellik, doğruluk, dürüstlük, temiz ahlak telkin eden yolunda küskün kaderiyle barışır, kendi gerçeğiyle değer bulur ve Pepuq Kuşu bir başka ağlamaya başlar efsanelerimizde…”
Seyit Hasan
 
Yukarıdaki sözler, Kureyşan pirlerinden dedem Seyit Hasan’ın kıymetini yıllar sonra idrak ettiğim konuşmalarından biri. Yaklaşık olarak, yani aklımda kaldığınca. Kafasından çıkardığını hiç görmediğim kocaman sarıklı, gözlüklü, uzun, beyaz sakallı, “rüyamda nur yüzlü bir ihtiyar gördüm” denir ya, öyle temiz, nur yüzlü, heybetli ve bilge bir adamdı. Uzun boylu, yapılı biriydi.
 
Heybetli görünümünü tamamlayan yaz kış üzerinden çıkarmadığı kalın bir palto giyerdi hep. Sanırım Erzincan’daki Rus işgali zamanından kalma bir Rus kaputu idi. Dedem, 1916’da Seyit Rıza ile birlikte Erzincan’a kadar gelen Rus ordusunun işgaline karşı savaşan Dersimlilerden biriydi. 1937-38 Dersim kırımı yıllarında, devlet 1940’lı yıllarda af ilan edinceye değin dağdan inmemişti. Uzun sakallarının ardındaki boynunda 38’den kalma bir mavzer mermisi taşıyordu…
 
Yumuşak, kısık bir sesle Kirmançki, Türkçe karıştırarak çevresine her toplaştığımızda bize iyilik, doğruluk, dürüstlük telkin eden konuşmalar yapardı. Çocukluk işte; biz onun bu bilgece nasihatlerinden çok yıllarca dağlarda nasıl yaşadığıyla, nasıl savaştığıyla, o merminin boynuna nasıl isabet ettiğiyle ilgiliydik. 38’in lafı her açıldığında gözleri dolardı babam gibi. Acıyla ve feryat edercesine, susardı…
 
Büyüklerimiz bize asla herhangi bir kişi veya kesime karşı düşmanlık, kin, nefret telkin etmediler. Yaşadıkları onca acıya rağmen. Muratları da, özlemleri, hasretleri de hep iyiliğe, doğruluğa ve barışa dairdi. Hasretlerini bize devredip terk-i diyar ettiler ve ne acıdır ki, o hasret kuşaktan kuşağa devretmeye devam ediyor…
 
“Biz Eleviyik oğlum, aslımızı inkar edemeyiz”
Kimliğimize, inancımıza, değerlerimize sahiplik etmeyi de onlardan öğrendik. Gururumuz, kıvancımızdırlar. Hâlâ her konuştuğumuzda, hele ki haberlere konu olan bir “olay” da olmuşsa, bana sıkı sıkı “Aman oğlum, olaylara karışmayasın” diye tembihleyen, devletten uzak durmamı isteyen anam, söz konusu Alevilik olunca, “Biz Eleviyik oğlum, aslımızı inkar edemeyiz” demekten geri durmaz.
 
Dersimli, Alevi, Kürt olmak ne denli çileli bir şey ise bu topraklarda, insanlık değerleri adına yaşamaya, sahiplenmeye ve savunmaya dair bir sınav alanı da olmuştur bize hayatın. Büyüklerimiz bize iyilik, doğruluk, dürüstlük telkin ederken, başkalarına karşı varlığını, değerlerini, kimliğini hep savunmak zorunda kalmanın sınavı bu… Çile dediğim de, sınav dediğim de bu…
 
Boynumuz bükülmesin, başımız yere eğilmesin, büyüklerimizi utandırmayalım, yaşamak boynumuzda asılı bir pranga olmasın, kimsenin efendisi de uşağı, yavşağı, esiri de olmayalım diye…
 
Jar û diyar…
Besima Ninemin duaları, bedduaları hep aklımdadır. Hızır’a zalimlerin ocağını söndürsün diye yakarır, Haq, Muhammed, Ali, Hüseyin ve Hızır’dan kapımızdan kötülükleri uzak tutmasını, insanları iyilik, doğruluk yolundan ayırmamasını dilerdi… “Ya Haq… Ya Mıhemmed… Ya Ali… Ya Useyn e Kerbelay… Ya Xizir… Ya Tija homete… Ma ra stê qusıri meke… Şêrri wertê mara tever ke!”
 
“Torunlarım içerden çıkmayana kadar ölmeyeceğim” dermiş çilekeş, fedakar ninem. Adeta öleceği zamanı seçti. Köye gitti son nefesini vermeye. Köyümüzün 1994’te tekrar yakıldığını ve hâlâ daha yerleşime kapalı “yasak bölge” olduğunu görmediğine şükrediyorum. Çok canı yanardı…
 
Yaz, kış her fırsat bulduğumda Dersim’e giderim, nefes almaya. Pandemiden önceki yıldı. Almancıları bol olan bir köyde (Kurmeş), Almanya’dan köyüne gelmiş yaşlıca bir hemşehrimle sohbet etmiştik. Dersim’in halinden, gidişatından yakınmıştı uzun uzun. Onun bu sözleri üzerine içimden, “Almanya’ya yerleşmiş memleketinden kopmuş, soğumuş” diye düşündüm. İçimden geçenleri anlamışçasına birden durdu ve “Ama” dedi, “bakma böyle konuştuğuma, ne olursa olsun, nerede olursak olalım, Dersim bize Jar û Diyar’dır.”
 
Bir süre “Jar û Diyar” (Ziyaretler Diyarı) Dersim’de olacağım. Yok; davam, duruşmam filan olduğundan değil. Nefes almaya. Soluklanmaya. Arınmaya. İkrar vermeye…
 
—–
Kapak Görseli: Seyit Hasan ve Besima Nine (Cafer Solgun Aile Arşivi)