Yerel basın / medya üzerine gözlemler

Geçenlerde sevgili Arzu Cihangir yüksek lisans tezi için cevaplamak üzere bana bir dizi soru gönderdi. Daha çok yerel medya gözlemlerime dayanarak cevaplar vermeye çalıştım. Önce bu cevaplardan seçmeler daha sonra da David Doty’nin geçtiğimiz günlerde Forbes’da yeni yerel medya girişimlerinden bahsettiği yazıdan özetler aktaracağım. Sorulara cevaplar hazırlarken bir üzücü gelişme daha oldu ve New York’un efsanevî haftalık dergisi Village Voice da kapandı.

Türkiye’de basının ve biraz da özele inersek yerel basının son yıllardaki durumunu analiz ettiğinizde karşınıza nasıl bir tablo çıkıyor?

Türkiye’de basının genel hâli üzerine bir şey söylemek istemiyorum. Bu konuda yeterince çalışma ve raporlamalar var. Türkiye medya ekonomisi dünya seviyesinde ortalamanın üzerinde bir yerde yer alıyordu yakın zamanlara kadar. Aynı durumun hâlâ sürdüğünü söyleyemem.

Yerel basın (medya) üzerine daha az çalışma var. Bu konuda kendimi de çok yetkin görmüyorum ama yıllardır yerel gazete koleksiyonu yapan ve yine de konuyla ilgili çıkan yayınları takip eden birisi olarak gözlemlerimi sıralamaya çalışayım.

Türkiye’de şaşırtıcı sayıda yerel gazete var. Ancak bunların çoğu fırsatçı denebilir. Varlıkları Basın İlan Kurumu’ndan aldıkları gelirlere bağlı ve daha doğrusu bazıları sırf bunun için kurulmuş denebilir. Yine de fırsatçılığın ötesinde gerçekten gazetecilik yapmak için kurulmuş,  o yerelliğin içinde var olan gazeteciler de var. Bence onlarla ilgili daha çok çalışma yapmak gerek. Anlayabildiğim kadarıyla son yıllarda yapılan bazı hukukî değişiklikler  ilan gelirlerini sömürmek için kurulmuş gazetelerle mücadele etme amacı taşıyor. Bundan sonra belli miktarda sigortalı çalışan olması gerektiği gibi.

İyi niyetli bir çaba olarak gözükse de Bursa’da katıldığım bir atölye çalışmasında bahsedildiği üzere bu da bazı yerleşik ve sigortalı çalıştıramayacak, örneğin tek başına ve eşiyle gazete çıkaran 40 yıllık bir gazeteciyi ve gazetesini olumsuz etkilemiş. Bazı yerel gazeteciler bu düzenlemelerin merkezî iktidara yakın yeni bir yerel medya ağı kurmayı amaçladığını iddia ediyorlar ki doğru olma ihtimali yüksek gözüküyor (Bu arada bu yazı hazırlanırken Basın İlan Kurumu’nun Cumhurbaşkanlığı denetimine geçtiği haber oldu).

Basın İlan Kurumu’nun Yerel Basın kataloğu da epey eksik gözüküyor. Acaba neye göre buraya gazeteler alınıyor insan merak ediyor. Örneğin Bayburt gazetelerine baktığımda en eskilerden biri olan Bayburt Postası o katalogda yok. Yerel basındaki içerik konusunda ise niceliğin niteliğin önüne geçtiği söylenebilir. Çoğu gazeteye basıldığı matbaa dışında ulaşılamıyor, ya da yalnızca abonelere gidiyor ve ulaşılsa da içerik çok kısıtlı gözüküyor. Tabii, daha büyük şehirlerin gazeteleri bazı bakımlardan İstanbul medyası ile yarışabilir. Ayrıca haber üretimi olmasa da yerel figürlere fikir beyan etme şansı vermeleri de önemlidir.  

Bu arada terminolojik bir not da düşmek gerekir. Yerel Basın’dan bahsederken daha çok gazeteleri düşünüyorum ama televizyon kanalları ve radyoları da unutmamak gerekir. Tüm bu medya eko-sistemini kapsayan çalışmalara ihtiyaç var.

Türkiye'de basının dijital dönüşüm süreçlerini  nasıl gözlemliyor ve yorumluyorsunuz? Bu anlamda yerel basının geleceği sizce nasıl şekillenir?

Bence teknolojik anlamda Türkiye’de medya dijital dönüşümü ileri ölçüde takip etti. Büyük bir okuyucu kitlesi olması deneyleri de kolaylaştırdı. Satılmadan önce Doğan Medya Grubu birçok gelişmeye öncülük ediyordu örneğin. Ancak Türkiye’nin kendi özgü şartları dünya çapında örnekler çıkmasını engelledi. Burada siyasi koşulları saymıyorum bile.

Dijital dönüşüme öncülük eden medya kuruluşları bir noktadan sonra kolaya kaçtılar. Dünyadaki itibarlı örneklerin aksine tıklama gazeteciliğine yöneldiler. Elbette kâr etmek önemli ama nitelikli insan gücüne ve sermaye birikimine rağmen bir noktadan sonra Türkiye’de medya kuruluşları Guardian, New York Times gibi gazetelerin girdiği yeni modeller ve uygulamalar geliştirme çabasına girmedi, onu yerine var olan/ dışarıda geliştirilen uygulamalardan kâr getirecek olan Türkiye’ye uyarlandı.

Yerel basının zaten dijital denemeler yapacak bir lüksü yoktu. İyi bir web sitesi ve mali güç yeterse bir mobil uygulamanın ötesine geçen kuruluş az olsa gerek (yine de bu bunlarla ilgili bilgileri bana gönderecek okuyucuya şükranlık duyacağım). Bu arada web sitesi demişken şunu da belirtmek gerek: Geleneksel gazeteler ve onların web siteleri değil de sırf çevrimiçi olan yerele odaklı haber de içeren sitelerin okuyucuya ulaşmada daha başarılı olduğuna inanıyorum.

Yerel basının size yansıyan en büyük sorunları nedir? Bu sorunları aşmak noktasında teknolojik gelişmeler nasıl katkı sunabilir?

Yerel basının çok sayıda sorunu var. Bu arada yalnızca Türkiye’de değil dünyada da yerel basın çok da iyi durumda değil. Bununla birlikte akıllı telefonların yaygınlaşması ile batıda “hyperlocal” medyaya yeniden bir ilgi oldu. Birçok yeni medya kuruluşu ortaya çıktı ama bunların çoğu da son zamanlar büyük sosyal medya platformlarına yenik düşmüş durumdalar.

Türkiye’ye gelince öncelikle yerel basının önemli bir gelir edemeyeceği varsayımıyla başlamak gerek. Ancak dijitalleşme birçok konuda maliyeti de düşürüyor. Yaygın kanının aksine dijitalleşme otomatik olarak gazetecilik maliyetini düşürmüyor ama ayak bağı olabilecek bir çok konu — kâğıt fiyatlarının artması gibi — aradan çıkarılmış oluyor. Aslında en önemli maliyet içerik üretimi. Bu da — ulusal düzeyde pek de gerçekleşemeyen — yurttaş gazeteciliğinin yeni formlarının yerel basına entegre edilmesiyle kısmen aşılabilir. Yerel basının o yerelde yaşayan vatandaşın katılımını sağlamasıyla yepyeni bir gazetecilik dalgasını bile ortaya çıkabilir.  İçerik arttıkça yerel sermayeden de reklam ya da farklı türde bir katkı beklenebilir. Ancak özellikle yurttaş katılımı amaçlayan bir yayın kuruluşunun gelir dağılımını da dikkatlice hesaplaması gerekir. İçeriğin en durumlarda gönüllü ne kadar telifli olacağı epey hassas bir konu. Ne yazık ki yurttaş gazeteciliği platformlarında birçok hayal kırıklığı yaşandı.

Aklınıza gelen ve basını kesinlikle etkiler dediğiniz dijital uygulamalar ve teknolojik ürünler neler?

Şu anda en çok blokzincir ve benzeri teknolojilerin gazeteciliğe ne gibi katkısı olabileceğine kafa yoruyorum. P24’te şu ana kadar iki yazı hazırladım. Ortaya çıkan projeleri incelemeye çalışıyorum. Bu projeler hem içerik engellemesine karşı daha dayanıklı bir platform sunmaya çalışıyorlar hem de kriptoparalar üzerinden gazeteciliği finanse etmeye çalışıyorlar. Öne çıkan projeler görece yerel denebilecek bazı medya kuruluşlarıyla çalışmaya başlamış. Belki bu modeller özellikle yerel basına destek olabilir.

Ek bilgi olarak şunları da not edelim

Basın İlan Kurumu'ndan resmî ilan alan gazetelerin listesi burada.

Basın İlan Kurumu’nun Basın çalışanları istatistikleri

Ve son olarak da TÜİK yazılı medya istatistikleri.

Doty’nin yerel medyada gelişmelerle ilgili yazısından birkaç alıntı

Poynter Media Trust Survey araştırmasına göre Amerikalıların yüzde 76’sı yerel TV kanallarına güveniyormuş. Yerel gazetelere güven ise yüzde 73. Genel olarak medyaya güvenin azaldığı bir ortamda yerel medya için bu önemli bir avantaj.

Kendilerine güven azalıyor olsa da Google ve Facebook da bir takım inisiyatifler geliştiriyorlar. The Google News Initiative yalnızca Washington Post, Financial Times gibi devleri değil, Yerel Medya Konsorsiyumunu da destek veriyor (yeni bir habere göre Google bedava G-Suit lisansları vermeye başlamış).  The Facebook Journalism Project de Campbell Brown’u Haber dairesinin başına geçirdikten sonra kolaboratif gazeteci eğitimine ve gerekli araçların geliştirilmesine destek vermeye başlamış.

Bu arada yeni girişimler de var. Örneğin Brooklyn’e yönelik yerel haber sitesi Bklynr’in bir ödeme duvar yok ama iki binden fazla abone yılda 60 dolar ödemeyi kabul etmiş. Burada da bahsettiğimiz Civil Media Company da örnek gösterilen girişimlerden. Civil bir yıl içinde 1000 den fazla yayına öncülük edeceğini iddia ediyor. Kuruluşu çok eskilere dayanan ve bittiğine inanılan Patch ise bu yıl kar etmeye başlamış. Şu anda 1200’den fazla yer için yerel haber üretiyor.