Ajansın ölümü

 

Dünyanın ilk haber ajansı Havas, La Gazette de France gazetesinin eski ortaklarından Charles-Louis Havas (1783-1858) tarafından Paris’te, 1832 yılının Ağustos ayında kuruldu. Bu başlangıçta bildiğimiz anlamda bir haber ajansı değildi, zaten adı da  “Yabancı Gazeteleri Tercüme Bürosu” idi…

Havas  kuruluşundan tam 22 yıl sonra Kırım Savaşı patlak verdiğinde Osmanlı’ya bir muhabir yolladı. 

Reuters ise Havas’tan 12 yıl sonra İstanbul’a geldi.

Havas’ın temel ilgi alanı Kırım’da savaşan Fransız askerler, Reuters’ın ise Hindistan gibi ülkeler ve İpek Yolu’nun selametiydi.  

1870’de, Ha­vas, Reuters ve sonradan bu kervana eklenen Continental ajansları kendi aralarında bir centilmenlik anlaşması yaparak dünyada bölgesel işbirliğine gittiler.

Osmanlı İmpa­ratorluğu, Mısır merkezli Orta Doğu bölgesine giriyordu. Havas’la Reuters 1870’de İstanbul’da ortak bir büro açtı­lar.

Bizim anladığımız anlamda ilk ajans bürosu açılmış oldu.

Bu büro hem dışarıya haber gönderecekti hem de İstanbul gazetelerine haber satacaktı. 

Ajans büroları dışarıdan çekilen telgrafları sansürsüz olarak alıyorlar ve haber bültenlerini yine sansürsüz ola­rak abonelere gönderiyorlardı. 

Bu haberler gazete­lere girerken sansürden geçiriliyor ve dış haberlerin ço­ğu yok ediliyordu.

***

Türkiye’de 1911’de kurulan Os­manlı Telgraf Ajansı ilk yerli haber ajansıdır, dünyada kurulan ilk haber ajansı Havas’dan 79 yıl sonra kurulmuştur. 

Aslında Salih Gürcü tarafından kurulan ve devlet imkânlarından yararlanan bu ajans da Havas ve Reuters’ın örtük bir uzantısıydı.   

Telgraf Ajansı, İngiliz ve Fransız hükümetle­rinin propagandasını yaptığı gerekçesiyle 1911’de kapatıl­dı.

Onun yerine bu kez hükümetin girişimiyle Osmanlı Millî Telgraf Ajansı kuruldu. 

Bu ajans da Alman gizli servislerinin kontrolü altındaydı. Birinci Dünya Savaşı sonunda Al­manlar yenilince bu ajans da kapandı. 

1920 Ni­san’ında kurulan Türkiye – Havas – Reuters Ajansı da ancak iki yıl yaşadı çünkü Kurtuluş Savaşı kazanılacak ve Anadolu Ajansı kurulacaktı.

***

Anadolu Ajansı, Yunus Nadi ve Halide Edip Adıvar'ın girişimiyle, 6 Nisan 1920'de, Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmadan 17 gün önce, Ankara'da kuruldu.

Ajansın ilk bürosu Milli Mücadele'nin ilk karargâhı olan Ziraat Mektebi binasının bir bölümü oldu. Halide Edip Adıvar'a ayrılan ve büyük sofaya açılan dar ve uzun odalardan birisi ajansın bir nevi bürosu hâline geldi. Odada büyük bir yazıhane, dosya rafları, sandalyeler ile birlikte iki masa ve bir de eski yazı makinesi bulunuyordu. Burada Adıvar İngilizce gazetelerin siyaset haberlerini tercüme ediyor, Mustafa Kemal Paşa'nın kâtibi Hayati Bey’in getirdiği telgraflar arasında, Anadolu Ajansı veya Hâkimiyet-i Milliye gazetesi için lazım olan parçaları kesiyor ve Mustafa Kemal Paşa'nın diğer muhaberatına ait yazıları hazırlıyordu.

Günün zor şartları altında kurulan Anadolu Ajansı, ilk haberlerini 12 Nisan 1920 tarihinde vermeye başladı.

***

Ajans, 2 Mart 1925 tarihinde kurulan Anadolu Ajansı Türk Anonim Şirketi ile özerk statüye geçti. Ortaklığın hisse senetlerinin yüzde 50’den fazlası özel kişilerindi. 

Ajansın kuruluşunda bu hisse senetle­rinden Ajans’ta çalışanların yararlanması ve bunların baş­kalarına satılmaması öngörülmüştü.

Her yıl Basın Yayın işlerinden sorumlu bakanlıkla A.A. arasında bir sözleşme yapılıyordu; sözleşmede A.A.’na devletçe verilecek ödeneğin miktarı ve Ajans yöneticilerinin atanma ve dene­tim koşulları belirleniyordu.

Ajansın devlet bütçesinden büyük bir ödenek alması ve yöneticilerin de hükümetçe seçilmesi Ajansın bağımsızlığını ve özerkliğini yok etti.

***

Basın tarihinin önemli bölümlerinden biri olan haber ajanslarının tarihçesini yazarken, basın yayın okullarında okutulan habercilik derslerindeki ajans konularına da baktım. Ders notlarının girişinde şöyle bir anlatım vardı :     

Küreselleşen dünyamızda haber olgusu giderek önem kazanırken, habere ulaşım da önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Medya kuruluşlarının dünyanın dört bir yanında muhabirleri bulunmadığından habere ulaşmak denildiğinde akla ilk gelen kuruluşlar haber ajansları olmaktadır. Haber ajansları, basındaki hızlı ve güvenilir haber akışını sağlayan son derece önemli kuruluşlardır. Kitle iletişim araçlarının haber, bilgi ve görüntü gereksinimini önemli ölçüde sağlayan bu kuruluşlar, ülkemizde ve dünyada basın sektörüne damgasını vurmuşlardır. Günümüzde haber ajansları önemli sorumluluk ve işlev üstlenmişlerdir. Güvenilir ve hızlı haber akışını sağlamakla yükümlü olan haber ajansları bir bakıma medya kuruluşlarının can damarını oluşturmaktadır.

Üniversitedeki derslerde haber ajanslarının “olmazsa olmaz” temel özellikleri de şöyle vurgulanıyordu :   

Ajans haberciliğinin üç temel özelliği bulunmaktadır. Bunlar güvenilirlik, tarafsızlık ve hızlılıktır. Bunların yanı sıra ajans haberlerinin eksik yönü bulunmamalı, haber değeri taşımalı ve kesin olmalıdır.

***

Güvenilir…

Tarafsız…

Ve hızlı…

Bizim kuşak 1977 yılında, ABD’ye resmî bir ziyaret yapan Başbakan Süleyman Demirel’in, Kıbrıs ambargosu nedeniyle Başkan Carter’ın masasına yumruğunu vurduğunu yazan Anadolu Ajansı Genel Müdürlerini hiç unutmadı.

Şimdiki durum buna bile rahmet okutuyor.

Ve tüm dünya bunun farkında, bakın “erişim yasağı” getirilen özgür internet ansiklopedisi Wikipedia ne yazıyor:

Anadolu Ajansı, kamu haberciliğinden giderek uzaklaşıp AK Parti'nin propaganda aygıtına döndüğü yönünde yoğun eleştirilere hedef olmaktadır.

Bir dönem Ajansın İngilizce haberler bölümünde editörlük yapan Kate O’Sullivan ve Laura Benitez, Ajansın AK Parti'nin ‘kukla tiyatrosundaki iplerden birine bağlı’ olduğunu dile getirdi.

Ajansa genel müdür olarak atanan Şenol Kazancı, AK Parti İstanbul İl Gençlik Kolları’nın kurucu başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eski danışmanıdır.

Ajansın Çanakkale bölgesinde görev alan muhabir ve çalışanlarının, Eylül 2015'te Türkiye genelinde meydana gelen şiddet olaylarına ilişkin Facebook üzerinden katliam çağrısında bulunduğu basına yansıdı. 

Ajansın 2019 Türkiye yerel seçimi gecesi saat 23:21'de veri akışını kesmesi ertesi gün saat 13:00 sularında veri akışının başlaması tepkiye neden oldu.

Bunun üzerine Yüksek Seçim Kurulu Başkanı Sadi Güven'e sorulan bir soruya karşılık ‘Anadolu Ajansı benim müşterim değil. Benden veri almıyor. Nereden alıyor bilmiyorum’ diye açıklamada bulunmuştu. 

***

Sadece gazetecilik ölmedi, resmî ajans haberciliği de siyaset tarafından intihara zorlandı. Doğrusu  o da bunu seve seve gerçekleştirdi.           

Dünyada kurulan ilk haber ajansı Havas’dan 79 yıl sonra Osmanlı’ya adım atan haber ajansçılığı

2019 yılında aramızdan ayrıldı.